LINGUISTIKA nga Nezir Myrta
Fjala – Linguistika, apo gjuhësia, si fjalë shkencore botërore, është shkenca e cila merret me studimin e një gjuhe dhe origjinën e saj, me studimin e një grupi gjuhësh dhe origjinën e tyre dhe me studimin e Gjuhësisë së Përgjithshme (Linguistikës Gjenerale) e origjinën historike të saj. Kjo fjalë – Linguistika është një kompozitë gjenerale, e cila e ka origjinën e vet në dy rrënjë fjalësh: lin + gui – të cilat përbëjnë fjalën – lungui, nga fjala për emërtimin e gjuhës në gjuhët latine – lingua.
Nëse e dëshifrojmë këtë kompozitë gjenerale – Linguistika, sipas methodës linguistike gjenetike, për ta njohur origjinën linguistike të saj, na del sipas formimit fonomorfologjik kështu: Lin+gui+st+i+k+a. Të dy rrënjet – lin+gui – në përbërjen e tyre morfologjike, formojnë bazën kompozitore – lingui, nga fjala – lingua, si përshtatje përcaktuese fonetike me ndryshimin e tingullit fundor, zanores – a, në – i, ndërsa, pjesëzat kompozitore – st+i+k+a=stika, janë sufiksale i.e., që përcaktojnë fjalën – lingua (lingui), në trajtën e pashquar si emër – linguist, pëmes grupit - st, në trajtën e shquar – linguisti, përmes zanores - i, si formë mbiemrore e pashquar – linguistik, përmes tokzanores - k dhe si trajtë shquese e kompozitës në përcaktim të emërtimit të saj – Linguistika, përmes zanores – a.
Rrënja kryesore e kompozitës – Lingustika, është nomi – gui, që kuptojmë fjalën për emërtimin – gjuha – e cila sipas shqipes na del si trajtë e shkurtë e emrit – gui=gua=guha=gjuha, nëpër trajtat zhvillimore të illirishtes së lashtë, që në shqipen e vjetër e kemi në disa forma dialektore – gua – giua=giuha=gluha=gjuha – si ndryshime historike fonetike shqipe-illire.
Fillesa morfologike e kompozitës – Linguistika, rrënja – Lin – është kuptimi i formimit të një gjuhe nga një burim i përbashkët gjuhësh, nga një gjuhë e parë - një gjuhë e cila lindet nga Ama e saj e lashtë – lin=lind=lindet si gjuhë e re lineare, me spjegimin shqip – lin gua – lind gua (guha), lindet gua (guha-gjuha) – gua e re – lind gua – lin gua – lingua.
Pra, rrënja e fjalës – lin – ethymologjinë e saj e ka në fjalën – lind, nga fjala – lindje, gjuhë e lindur, e formuar si gjuhë linerare, e cila përbëhet nga tre tinguj – lin(d), ku origjina fonetike e tingujve na difton diftongun – l+i=li – si diftong që difton – lindje (lindja e diellit, lindja e djalit, lindja e vajzës, lindja e foshnjes) në shqipen. Kurse tingulli i tretë i rrënjes – lin – lin(d) – është trajta e shkurtë fonetike e grupit të shqipes – nd – që theksohet në shqipen e vjetër të folur me një tingull të bashkëdyzuar, të cilin e kemi në fjalët e fjalëformimet shqipe: ndij, perëndij, perëndia, ndigjua, ndjej, ndjenja, parandjenja, ndjeva, parandjeva, ndoshta, ndashtë, mendja, mendim-i, ndeja (nde^ja), ndera, ndihma, ndikimi, andej, këndej, ëndë-ëndet-ëndje, andje-andja-anda-ënda etj.
Në lidhje me dytingullorin, apo grupin fonetik të shqipes së vjetër – nd – e kemi shëmbullin e mirëpritur të albanologut, F. Boppi (1855), ku shihet përpjekja e tij për ta konstatuar mendimin se shqipja e vjetër, ka mundësi më të forta për ta spjeguar gjuhën sanskrite, ku na del mendimi i tij krahasues: “Përsa i përket leksikut të shqipes, me anën e sanskritishtes, gjindet një pikë referimi më e lehtë dhe më e natyrshme, se sa me anë të greqishtes. Në numrorin e shqipes – nëndë (nandë, gege – na^nd), duket se nën ndikimin e likuideve të mëparshme është futur një – d, në vend të – t-së. Po të hiqet rrokja – dë, nga nandë (na^nd), gege-shqipe, spjegohet më lehtë me rrënjen sanskrite për numrorin – navan, se sa me greqishten – evvea”. Duke mos e njohur mirë fonetikën historike të dytingullorit të Gegënishtes – nd, që është bazë e shumë fjalëve kryesore shqipe të lartëpërmendura (mend-je, mend, ndij, perëndij...), nuk duket aspak se është futur një – d, në vend të - t-së, nën ndikimin e likuideve të mëparshme, por, ishte dhe është kjo – nd, që përbën natyrën e një tingullit shumë të rëndësishëm linguistik. Sikur ta dinte Boppi, këtë dytingullor – nd, që tok me atë – ng (nga, ngasje, ngamje, ngue, nguemja, ngat, n’gati, ngucama, nge...) i cili poashtu theksohet vetëm me një tingull në të folur shqip – do ta kishte shumë më lehtë ta spjegonte afërsinë e lashtë të shqipes me sanskritishten, duke krahasuar spjegimin shqip të numrorit gegë – na^nd (nandë) – na^nd=navan, kunë shqipen përbëhet nga tre tinguj, kurse në sanskritishte nga pesë tinguj, do të thotë se në shqipen është edhe më shkurt si trajtë emërtuese – na^n(d), gege-shqipe = navan, sanskrite.
Kështu, rrënja – lin – në pikëpamje linguistike e ka kuptimin e lindjes së një gjuhe nga një gjuhë e parë (nëna lind foshnjen e gjuha lind gjuhën) gjuha lind gjuhën – lingua, ku si folje – lind – formoi fillin e kompozitës – Linguistika.
Kompozita i.e. Linguistika, e cila sot merret edhe si kompozitë gjenerale për Linguistikën Gjenerale – fomohet kryesisht nga një fjalë për emërtimin e gjuhëve latine, kurse në shqipen janë dy fjalë, sipas ethymologjisë së shqipes së vjetër, apo illirishtes së re – me një ndryshim intonal fundor nga rrënja – gua, në – gui (gua=gui), si formë paraindo-europiane.
Guha lind guhën – lingua (gua lind guen – lingua). – Gjuha greke lindi gjuhët greke (sllave), kurse gjuha latine lindi gjuhët latine (romane). Ndërsa, me plot kuptimin e fjalës - gjuha illire-pellgaze, lindi gjuhët indo-europiane.
Gu^ me ku^ (guhë me kun, gjuhë me kun – gjuhë kuniforme)
GUA E GEO
Gua e geo janë dy fjalë - termine të para të fillit të shprehjës së zhvillimit të kulturës së të folurit të njeriut, duke formuar komunikimin e njeriut – gjuha si mjet shprehjeje. Gua është – gjuha, kurse geo është – dheu, toka.
Fjala – gua, si trajtë e shkurtë e fjalës, termit – guha (gjuha), është në tri trajta emërtuese: 1. gua, si emërtim i organit anatomik të trupit të njeriut, organ i gojës – gua e gojës – guha e gojës, shqisa e të shijuarit, 2. gua, guha-gjuha, emërtimi i gjuhës së njeriut, përcakimi për gjuhën dhe 3. gua, folja, të folurit e gjuhës së njeriut – ku shqipja i ka shumë forma të pasura linguistke, si thesare burimore të koncepteve: ligjërim - /gjuhë/ - të folur. Termat e vjetra bartin në vetvete lashtësinë e njeriut, kulturën e veprimit të tij dhe karakteret terminologjike e leksikore, të cilat ndryshojnë në koncepte të reja. Kur marrim shembuj nga shqipja e vjetër, kemi shprehjet: po folë djali / a po të folë djali-qika / ka nisë me folë pak / po folë mirë / çka po folë ashtu?/ po foli drejtë / fol e mbushma menden / guha asht s’ashtë po eshtna then / foli sa mujti / fol e mos hesht / fol me mend / etj., ky term – fol, folja, formoi konceptin – të folurit, si koncept i ri shqip, kurse termi – folja – u formua për emërtimin e pjesës së ligjeratës gramatikore – folja, si koncept i ri, nga termi i vjetër.
Termi i lashtë – gua, formoi konceptin e ri – gjuhë, nga (gu^- gu^h(ë), ndërsa termi i lashtë – geu-dheu, toka, formoi koncepin e ri – geo, ku diftongu – ge – (ge’) me zanoren e zgjatur të theksuar – e, është një term i lashtë – ge – që përcaktoi emërtimin e hidronomit – ege (Ege-Egje-Egjeu), si kuptim i gjetjës së dheut, tokës (ujdhesave të shumëta të detit Egjee dhe nga kuptimi i tokës, dheut, iu dha emri hidronomit, ujit të detit, emërtimi i detit). Ky kuptim i gjetjës – e gje – është shprehja shqipe – gjetja e dheut, tokës – e gjee, (lype tokën se e gje), e gjenë, si kuptim i foljës shqipe – me gjetë, për të gjetur. Por ky term – ge – krijoi emërtimin – gen-i, geni i njeriut, geni i gjallesës, (genesis) - lidhet me emrin – gegë (gega) Gega i Dardhanisë (emërtimi i Grykës së Dardhanelleve – Dardanelet), që substancionohet, në kuptimin e përgjegjës së njeriut – të foljës së njeriut, kur njeriu – gjegjet = geget – gega geget – ai që përgjegjet, njeriu që geget – të folurit e njeriut – gua – guha e geges – germa e geges.
Diftongu – ge – ka kuptimin e dheut, tokës, në kohezionin linguistiko-historik, të rrjedhës së theorisë se njeriu u krijua nga dheu, toka edhe do të bëhet dhee, tokë – nga dheu u krijua e dhee bëhet. Diftongu – ge – difton dhee, tokë – ku në kuptimin e atij që u krijua nga Dheu – ai që përgjegjet, ai që jep gjegje (gege), flet, apo geget – geget gega – gega geget, rrodhi emërtimi i fjalës – gega, si antroponom gjeneral i banorit të atij vendi, Gega i Gegënisë, kurse si toponom – Gegënia. Poashtu ky diftong – ge, formoi termat: Gea (Perëndia e Tokës), si term mythologjik. Tash, të shohim, se sa kanë lidhje kronologjike linguistike fjalët: geo - gua – gea – geni – gega – goga. Këta terma të lashtë bartin me vete vet lashtësinë e njeriut, në formimin e koncepteve të reja të sotme linguistike, të cilat i takojnë një periudhe të hershme para indo-europiane.
Gua e njeriut që u krijua nga dheu (geu-geo). – Termi – gua – nëpërmjet të varianteve shqipe të lashta – gua – guha – giuha – gluha, ku termi – giuha e dha konceptin – gjuha, të folur, e folme (dialekt).
Fjala – dialekt – formohet nga pjesët: di+a+lek+t, që diftongu – di, ka kuptimin e një pjese të së folmës, tingulli apo zanorja – a, në këtë rast të termit është një lidhëse e kompozitës, ndërsa rrënja – lek (që është edhe kuptimi i Lekut-monedhës shqiptare, nga antroponomi Lekë, Leka dhe Lekët), është kuptimi i të folurit, kuptimi i gjuhës, që në rastin – alek, nënkuptohet njeriu që flet, folësi i parë – që formoi antroponomin – Lekë-a, nga illirishtja – Aleksandër, me kuptimin – shqipja flet – folësi shqip i Folësi i Parë. Kurse në rastin e të folmës – lek(t) – alekt, tingulli – t, skajon termin – dialekt – pra, ai që formoi të folurit e parë – gjuhën e parë.
Ndërsa, termi – gluha – që e hasim në shkrimet e Buzukut tek Meshari, është term i lashtë, që formoi konceptin – glosë, glosa (glosse), gjithashtu formoi në greqishte fjalën – glota – gjuhë - si kuptim i konceptit më të vonshëm – glosa (fjala). Në këta terma vlenë të theksohet, se si dominon tingulli – L, që është vet filli i lëvizjes së gjuhës në gojë – lëvizja e gjuhës në gojë, si organ anatomik, me përshkrimin – një copë mish në gojë, e gjatë në formë shpatuke (guha-gjuha). Pra, këtu kemi dy variante të termave – gua – guha, si terma shumë të hershme të fillit të gjuhës së parë dhe këta dy termat tjerë të mëvonshëm – giuha e gluha (glosa – si kuptim për fjalën).
Ethymologjia e termit – gua. – Gjuha si mjet komunikimi në mes njerëzve, krijoi emërtimet e natyrës dhe komunikimin indirekt me natyrën, nga zërat e natyrës formoi tingujt e gjuhës, në abecetë e para i.e., nga pozita e hapjes së gojës, rrodhi tingulli i parë – a, si fill i gjuhës së shkruar. Pikërisht kjo zanore – a – përcaktoi diftongun – gu – gua. Diftongu – gu – i cili theksohet me zanoren hundore – u^ - në shqipën e vjetër emërton edhe pjesën e mesme të këmbës, gu^ - guni (gju^ - gjuni, gjuri), në terminologjinë dialektore: gazhdra e gunit, ashti i gunit, ashti i rrumbullakët lëvizës, në pjesën e parme të këmbës. Tash, këta dy terma shqipe – gua-guha e guni – rrjedhin nga një diftong – gu^, ku gua-guha është një copë mishi lëvizëse, e zgjatur në gojë dhe guni është një copë ashti rrumbullak lëvizës në këmbë, të cilat dhanë dy terma tjera – guni e goja, guha e gojës e guni i këmbës (gjymëtyrë), këta si terma anatomik. Kurse, në shqipen, diftongu – gu – dha emërtimet: guha, gur-i, gurrë-a, gup-i (fati, gopi), gushë-a, guxim-i, gusa, guaca, guci, gulshim-i, guma, gufim-i etj.
Në variantet terminologjike të hershme rrodhën fjalët e para me të cilat mund të formojmë një diagram, me të cilin pasqyrojmë lidhjen në mes emërtimit të fjalës – gua (guha-gjuha), si mjet komunikimi – me termin geo-dheu, toka, poashtu, me emërtimin e zotit të tokës – gea, deri tek termi – guha (gjuha):
Gua
/ \
/ \
Geo Gea
\ /
\ /
Gega
Emërtimi – gua, iu prinë të gjitha termave tjera në kuptimin e të folurit, sepse përmes gjuhës filloi emërtimi terminologjik dhe vet linguistika theorike, gjuha është ajo fuqia e të shprehurit të njeriut, që flet për gjithçka dhe duhet të vihet në pikën fillestare të gjithçkafes, përmes të cilës shprehet kultura e njeriut, zhvillimi i diturisë e shkencës.
Fjala – gua – guha – gjuha, në termat e Linguistikës i.e. lingua, langue, language, kryesisht në gjuhët romane, në theorinë linguistike, na del në forma të ndryshme si termine. Gjuha gjermane dhe gjuhët gjermanike, ndryshojnë në termin e koncepteve të tyre përnga forma e të shprehurit, për gjuhën si organ anatomik, gjuha si mjet i të folurit dhe të folurit. Gjermanshtja ka emërtimin për termin linguistik krejt shqip me të gjitha elementet tingullore dhe morfologjike – sprache (shprahe), që është shprehje, shprehja – german sprache (deutsche sprache), me kuptimin e shprehjes së njeriut, të shprehurit me të folur. Kurse, tek termi – gjuha, si organ anatomik i gojës, tek gjermanishtja e kemi – zung (cung), e cila lidhet me shqipen përmes fjalës – cung-u, një cung mishi i zgjatur në gojë dhe lëvizës, ku kemi disa fjalë shqipe lidhur me këtë term - cung-u: cungu i drunit, cungu i bimës, cungu i druve (një copë dru ku copëtohen drutë me spatë), cungu i bimës (pjesa e trupit të bimës nën dhe, nën tokë, në të cilën lidhen rrënjet – cungu i lisit, cungu i bungut, cungu i ahut). Një copë dru i shkurt, reflekton një copë mishi në gojë si term anatomik për gjuhën në gjermanishten. Kur njeriu ka ndonjë fatkeqësi dhe pret gishtat e dorës, në shqipe themi – i ka mbetë dora cung (pa gishta), ose kur e këputë dorëndhe i mbetet pjesa tjetër e krahut, themi se i ka mbetë krahu cung, i cunguar, si cungu. Poashtu, kemi fjalën - cung edhe si mbiemër: i,e,të cunguar-a, si folje – cungua, cunguar, kurse si term tjetër – cungim-i-e-et etj.
Një nga problemet më të ndërlikuara të theorisë liguistike moderne edhe vet në Linguistikën Gjenerale, është kundërvënja në mes dy termave: gjuhë – e të folur. Kemi probleme terminologjike në gjuhët i.e. – ger. Sprache – cunge / ang. Speak – speech – language – tonge / fr. Langue – langage – parole – discours – parler / it. Lingua – linguaggio – parole / span. Lengua – lenguaje – habla / arab. Lisan – kalam (gjuhë – të folur) / greq. Glota – logos / lat. Lingua – sermo / rus. Jazyk – rec – govor / kroat.serb. jezik – govor / .
Rreth termave – gjuhë dhe të folur probleme ka gjermanishtja: sprache – rede – das sprechen-sprachact-sprachbesitz- Spreche – Einzel, Sprache – Sprachfahigkeit etj. Edhe gjuha angleze ka probleme terminologjike, lidhur me termat – gjuhë dhe të folur, e gjuha organ anatomik – language – gjuhë, kurse, speech – të folur,e tonge – termi anatomik për gjuhën. Sipas W. Baskinit, që e përktheu Kursin e Saussure-t, e jep tash një zgjidhje të re anglishte: language – gjuhë / speech (humman speech) – ligjërim dhe speaking – të folur.
Dihet se kompozita – Linguistika u formua nga gjuhësia romane dhe gjenetika linguistike e vet fjalëformimit – lingua (lingui), na jep shkrepje të reja mendimesh dhe hapë udhë të re që duhet ndjekur, për të ardhë deri tek burimi i vërtetë terminologjik. Udha është e hapur për të gjitha gjuhët, për studime ethymologjike, por shqipja e vjetër, përbën në fokusin e saj linguistik një thesar të madh e të pastudjuar mirë elementesh fonetike e fonomorfologjike, sidomos në morfologjinë historike të saj, me rrënjet e lashta linguistike. Shumë nyje linguistike të lashta shqipe, nga ato edhe parahistorike, për të cilat nuk kanë mundësi spjegimi shumë gjuhë tjera edhe të mëdha. Mu për këto shkaqe linguistike edhe nuk kanë mundur derisot ta përcaktojnë shqipen në asnjerin grup gjuhësh i.e. satem e kentum.
Termi – langue, shpesh përdoret edhe si synonom për – language – langage. Sipas Fjalorit Linguistik, Paris, 1973 “Language - është terësia e fenomenit njerëzor – gjuhë, jo gjuhët konkrete, por të bazuara në faktin e ekzistencës së tyre dhe në faktin psikologjik të aftësisë së njeriut për të komunikuar me shenja. Language – është aftësia specifike e gjinisë njerëzore për të komunikuar me ndihmen e një sistemi shenjash tingullore gjuhësore duke vënë në lojë një teknikë trupore komplekse dhe duke supozuar ekzistencën e një funksioni symbolik edhe të qendrave nervore gjenetikisht të specializuara. Ky sistem shenjash tingullore përdoret nga një grup shoqëror i caktuar dhe përbën një gjuhë të veçantë. Sipas problemeve që ushtron termi – language – është vend analizash shumë të ndryshme, që implikon raporte të shumëanshme: relacioni midis subjektit e ligjërimit, që është fusha e psikolinguistikës – midis ligjërimit e shoqërisë, që është domen i sociolinguistikës – midis funksionit symbolik dhe sistemit që përbën gjuha, midis gjuhës si tëresi dhe pjesëve që e përbëjnë, midis gjuhës si sistem uniersal dhe gjuhëve që janë forma të saja të veçanta, midis gjuhës së veçantë si formë e përbashkët e një grupi shoqëror dhe realizimeve të ndryshme të kësaj gjuhe nga folësit – e gjithë kjo hyn në domenin e Linguistikës.”
Për strukturalizmin amerikan, gjuha është sistem relacionesh, ose bashkësi sistemesh të lidhura ndërveti, elementet e të cilave nuk kanë asfarë vlere jasht relacioneve të barazisë e të kundërvënjes që i bashkojnë. Termi – langue, i kundërvihet dialektit (të folmes) dhe shenon gjuhën e një bashkësie folëse, ose terësinë e mjeteve shprehëse, që përdorë një shoqëri për të komunikuar. Këtu mendojmë, ndryshon qendrimi freng nga ai amerikan, për domenin – Linguistikë. Për frëngët, termi, dialekt - domethënë, jo variacion territorial i një gjuhe, por variacion i pavleshëm i një gjuhe, që më shumë përdoret nga ato shtresa të caktuara dhe që dialekti është i denjë, të përdoret si gjuhë kulture. Mendojmë se dialektet kanë rëndësinë e tyre, ato janë bazamenti i gjuhës së kulturës dhe pa ato nuk ka as gjuhë kulture, sepse vet gjuha e kulturës është vet fryti i dialekteve, si normë letrare e një gjuhe moderne – por, jo të merret dialekti s gjuhë kulture kombëtare dhe amerikanët kanë të drejtë logjike sociolinguistike dhe shkencore, ku strukturalizmi duhet të jetë në qendër të vëmendjes, për konceptin – gjuhë, language, langage, langue. Prandaj, koncepti i Linguistikës strukturale në përgjithësi – gjuha si sistem relacionesh, i kundërvihet jo të folurit, por strukturës së asaj pjese të ligjërmit – gjuhës dhe të folurit si prodhim individual, duke formuar komunikimin e një bashkësie. Krejt, kjo mvaret nga rregullimi i kombinimit të rregullave sintagmatike dhe rregullave paradigmatike, të cilat bashkohen midis një sistemi shenjash, që i kemi tek termi – gjuha – langue.
Spjegimi linguistiko-fonetik dhe sociomorfologjik i kompozitës fillestare – Linguistika, rifillon bazën shkencore të Linguistikës Gjenetike, ku shihen rrënjet e nëndheshme, apo të nëngjuhëshme dhe dalin në provë shkencore të secilës gjuhe indo-europiane dhe asaj Gjenerale dhe dihet kush kujt i ka borxhe huazimesh epokale linguistike. Nuk ka asnjë gjuhë të vdekur, vetëm pasi të ketë vdekur një popull totalisht bashkë me gjuhën e tij, ashtu sikundër ndodhi me disa popuj të zhdukur tërësisht.
Gjuha përcakton popullin, kurse Linguistika, përcakton Historinë e Botës.
------------------------------------------------------------------------------------------------
HISTORIA E VERTETE E GJUHESISE SHQIPTARE - Nezir Myrta
--------------------------------------------------------------------------------
HISTORIA E VERTETE E GJUHESISE SHQIPTARE ALBANISTIKA E VERTETE ALBANISTIKA REALE
- ORIGJINA REALE E EMRIT - I L I RAlbanistika, si shkenca linguistike e cila merret me studimin dhe prejardhjen historike te gjuhes shqipe dhe percaktimin e Shqipes ne Indo-europianistike, apo percaktimin e vendit te gjuhes shqipe, ne grupin e Linguistikes indo-europiane - duhet te percaktoje shkencerisht emertimin e vet paraardhesit te shqiptarit qe derisot njihet me emrin - i l i r.
Emri - i l i r, derisot njihet si emertim i stergjyshit te shqiptarit-skiptarit(albanit),si antroponom dhe - Iliria, si emer gjeografik - toponom, vendi, atdheu i ilireve. Nga fjala - i l i r, rrodhen fjaleformimet shqipe: Iliri, Ilirja, Ilire, Iliret, Iliria, Ilirolog, Ilirologji-a; - qe per ndryshim nga Sllavistika (ilir, ilira, ilirska, iliri, Ilirija,ilirolog, Ilirologija) ku theksohet dytingullori sllav - L=LL, kurse ne shqip theksohet L dhe per ndryshim nga Romanistka (illyr, illyra, Illyria, illyrian, Illyrians, illyrolog, illyrologie - nga latinishtja - Hilliria, Hillircum dhe para saj nga greqishtja e vjeter - Hilliricos) - ne vet Shqipenna del krejt ndryshe per dalim nga dy grupet e medha te Linguistikes indo-europiane.
Tash shtrohet pyetja madhore: pse emri - i l i r, ne gjuhen shqipe theksohet me tokzanoren (bashktingelloren) - L dhe ne te dy grupet e gjuheve sllave e romane, theksohet me konsonanten - LL ? Dhe kush e shtroi kete ide te percaktimit te fjales - i l i r, nga fjala "i lire", si njeri i lire, njerez te lire, iliret, populli ilir, gjuha ilire, historiografia ilire, si popull i lire, qe paska lidhje me termin - liria? Dihet se pergjegja eshte edhe me madhore sesa vet pyetja: shqiptaret pranuan dhunshem krejt cka iu dedikua nga tjeret (nga bizantinet, greket, romaket e sllavet) derisot, u be gjithcka nga e pamundshmja si e mundshme nga pushtimet tremijevjecare mbi pasardhesit e ilireve, ketyre shqiptareve te sotem. Pushtuesit diktuan gjithcka vitale, qenesore, historike, guhesore e historiografike me politikat e tyre mbi shqiptaret dhe tokat e tyre. Shkalla me e tmerrshme e shkaterrimit te historiografise shqiptare, vazhdoi sidomos pas ndarjes se religjioneve Lindje - Perendim (Konstantinopoli e Roma, e fillim te gjysmes se Dyte te Mijevjecarit te Dyte te Epokes se Re, ndarja e kishes bizantine nga ajo romake...kah 1050).
Shqiptaret ishin ne ate kohe te ndarjes se ketyre dy besimeve, ne fazenme kritike ekzistenciale hamletiane, si i vetmi pasardhes ilirian, i vetshpetuar pa u shkrii e asimiluar, si e vetmja rrenje e gjalle e trungut ilirik.
Tash, kush i shtyri shqiptaret vet ta deformojne vetiu emertimin e paraarshesve te tyre - illireve, ne - ilir?
Pergjigje: Emri - ilir, i cili shkencerisht paraqet antroponomin dhe - Iliria, qe paraqet toponomin, emertimin e vendit te ilireve, te paraardhesve te shqiptareve ballkanik, derisot ne letrat shqipe, ne gjuhen e folur e te shkruar shqipe edhe ne vet gjuhen e njesuar letrare, eshte thene e shkruar, sipas doktrinave te huaja, te linguistveve tjere dhe jo sipas vet kuptimit te vet emrit - illir.
Sipas linguistit Truhellka na doli kuptimi i emrit - ilir, nga fjala shqpe "i lire" nga spjegimi linguistiki vet emertimit, se po dojka te thote ne gjuhen shqipe si - "i lire" (njeri i lire, njerez te lire, toke e lire - ne kuptimin e fjales - liria! Kesaj theze e cila u be gati edhe hipotheze (si e vetmja shprehje e spjegimit te fjales - ilir edhe ne kuptimin shkencor albanistik nga vet albanologet shqiptare - jovetem qe nuk iu kundervua askush shkencerisht, por edhe e perqafuan perzemersisht, duke u vetkenaqur se shqiptare vertete qenkan "te lire" dhe liria paska ardhur nga vet termi shqip, duke mos e kuptuar, (me qellim a paqellim) se shqiptaret kurre nuk ishin te lire dhe kjo hipotheze nuk ka te beje aspak me "lirine e lireve", por, kjo eshte vetem nje ngaterrim udhe shkencore, sic tote populli shqiptar "per ta humbur rrugen ne oborr". Mu per ate linguistet e huaj, shkruan e thane, se "shqiptaret e kane ende te papercaktuar, vet emertimin e paraardhesve te tyre".
Dhe kjo eshte tmeresisht e vertete!
E VERTETA per emrin - ilir, gjurmohet e zbulohet ne vet authoret antik grek e latin e para tyre deri tek Apiani i Aleksandrise e Herodoti...Dihen fjalet - HILLIR, HILLIRIA, HILLIRICOS, HILLIRICUM, ku vet rrenja e fjales eshte - H I L L - dhe me ket fjale kuptohet emertimi i trupit qiellor - HILL, HILLI, qe eshte shume me i lashte se vet emri - hell, helli, si emertim per - Diellin (DIHELLI= DI + HELLI)Helli di, di Helli gjithcka si burim i te gjallit, rrjedhe e jetes, kroni i jetes, krijuesi i jetes mbi toke. Kjo fjale - HILL eshte shume para fjales - HELL si dy fjale te se njejtes gjuhe - illire (hillire)- pellgaze (pellazge), atebote kur lidhet me gjuen e Pare te Njeriut - KUNIFORM (Cuneiform Language), qe eshte vet Shqipja e Pare (guha skipe) gjuha e popullit te pare, te quajtur "populli i pellgut te ujit", nga pellgazet (pellazget).
Fjala - HILL, qe nenkupton trupin qiellor, yllin, ne Shqipen e Vjeter na del me alternimin e zanores - i, ne - y, HYLL, hylli, "HYLLI I DRITES" (revista e Gjergj Fishtes)(193 , poashtu nga shemangia e nistores H, rrodhi fjala - YLL, Ylli (njajesi i emrit) dhe - Yje, Yjet (shumesi i emrit), poashtu tek percaktimi i grupit te yjeve - Yllesia (Yllesia e Shqiponjes etj),
Yllesite Kosmike...
Pra, pas shemangies se nistores H ne Linguistiken indo-europiane edhe ate Gjenerale, ku edhe vet emertimi - Hindo-europian, rrodhi ne - indo-europian (i.e.)ashtu sikur tek emertimet tjera topografike - Histria (Istria, Istra; Hadriatik (Adriatik), Hindia (India), Hindi (Indi), Hindiana (Indiana), Hillinois(Illinois) etj. edhe ne shqipen e vjeter ishte - hill, hilli, Hilliria etj. dhe tash ne vend te - yll, ne shqipen, per ta ruajte origjinalitetin linguistik, duhet te mbetet - ILL, illi, illiret, Illiria, si ruajtje gjenetike linguistike dhe keshtu ofrohet edhe me vet kuptimin e linguistikes i.e.
Pra, emertimi - HILL ishte vet rrenja emrit te paraardhesve te shqiptareve, qe besonin ne HILL, ne hillin si trup qiellor, e tevona ne vet Diellin - Hellin si Zot (besimi monotheist, nga ai politheist). Percaktimi i vertete shkencor del nga argumentet baze linguistike, si e vertete shkencore historiografike, per shqiptaret dhe gjuhen shqipe, si gjuha e drejtperdrejte e gjuhes illire dhe duhet te thohet ne percaktimin real linguistik: ILLIR, ILLIRI, ILLIRT - ILLIRIA, GJUHA, ILLIRE, TOKA ILLIRE, ATDHEU ILLIRIK, BALLKANI ILLIRIK, ILLIRIKA dhe illiret jane paraardhesit e vertete te shqiptareve te sotem ballkanik dhe pasardhesit e Pellgazeve (Pllazgeve) te ster-sterlashte! Kur e zberthejme fonetikisht, sipas Foneties Historike, ne Linguistiken Gjenetike si shkenca moderne e sotme, gjate operacionit fonetiko-historik, vet fjala - rrenje - HILL, si emertim illirian, na rilindet keshtu:
H - nistorja e shemangur i.e.me kuptimin e Hames-dihames, onomatopeja e dihames, hukames, frymemarrjes e frymeqitjes, onomatopeja e te GJALLIT, onomatopeja e Jetes se gjalleses...
I - tingulli qe spjegon lartesine qiellore, lartesine fonetike gjuhesore, klithmat (gezim e hidherim), shkallen me te larte te shprehjes psiko-fonetike te njeriut ne permasa te larta te shprehjes permes intonacionit (theksimit) zanor.
LL - eshte kuptimi i Drites, shkelqimit, ndricimit, zdritjes, bardhesise, shkelqesise, asaj qe i thome kuptim jete, duke e perjetuar permes shqises se te pamit (syve), ku krijoi fjalet emertuese i.e. Licht ger. Light ang. svetLLa slla. etj. lluca (luca), e ne Shqipen krijoi emertimin - llame-llama=llampa, llampa e drites - fjala illire - llama - drita etj.
H + I + LL = HILL
Nezir Myrta / ORIGJINA IE DHE RRËNJET PIE
IE origin and PIE roots
Ancient Illyrian (Zojs, Zeus 2690 – 2615 BC)
With respect I have for you debaters and theorists, here worthy to shed light into IE and PIE (indo-european and preindo-european).
Not in the least is your fault why you are mixing the facts and mix your gained knowledge, because in fact also are mixed, considering that we have not found the scientific definition yet of IE and PIE linguistic, where more goes the politicized scientific theories as much as treated scientifically and organized in a chronologically order scientific authentic-on the contrary millions of scientific writings, of different wanabees.
For much as not going into analyzing for each, with as much as I read here, I will give a constructive theory regarding with unification of all scientific theories, in e special order and knowledge of the true historic and historiography.
IE linguistic, is a language family from Hindi to Europe, until today and more open, “exists one common source of all IE languages” and who was or is that “common source” has not been said or been treated right, as it cannot be spoken without facts in science, or arguments and it cannot be defined as a “common source of IE”, when not knowing or not saying the true historic that comes precisely from the opposite end geolinguistic sources. It cannot be said nor defined as common source of IE languages, when not saying the fact name of that source-so what is that common source?
East and West linguists have provided many writings, of all science linguist profiles, historiographies, archeological, etc. all the way to sociolinguistics and Linguistic Genetics, and all the theories are mixed and come in an endless circle, as we cannot find the “common source of IE”.
The concept of IE and PIE can’t be defined without subtracting of one global true major language, which was the language three-continental, Africo-Asio-European, or Euro-Africo-Asiatic. Pellasgs were The First, the leaders of the language and culture of today Euro-Worldwide ( before their spreading in that flat three-continental, that formatted the rest of the new languages and new nations-and all the way to worldwide diffusion pellasge)-where it starts with Language and alphabet uniform (Cuneiform Language).
Who were the true Pellasg, is known that they today are taken as ancestors of all nations Euro-Worldwide, but what language did they speak- today each of the ancient language may compete in the finding of the true history-but one thing is known real well, that the direct link and more genetically real is as from culture and historiography-are the Pellasg-Illir_Arbanet-Shqiptaret of present day, as the direct link. Direct the Illyrian language was without a doubt that major worldwide language Three-continental of the antic world direct for the antiquity. From the Illyrian language came out the greek and latin-ilatine and Illyrian was the same one source IE, notably after the diffusion Illire with Alexander the Great conquests: Macedonian-Egypt (Alexandri) and India, where along the conquests was diffused as well and the Illyrian language, so it is not a accident, when we say Indo-European language, where according to Germanic linguistic that went so far hyperbole, where even today is called IGJ, that is not coincide with the historic reality.
Today is debated that for example, Estruck/Lemnis (Etruscan/lemnian), are relevant comparative and cognate and someone may get upset why this is not IE as well, or is not, because the fact itself shows very clear that ancient Albanian Illire, has not been determined in neither group IE languages, as SATEM or KENTUM particularly, because by itself Shqipja (Illyrian) is the language that has the elements of both groups SATEM and KENTUM (east and west) and as such is close to the root of General Linguistic-shqip-illyrian-pellasg, connected directly and today very hard to be understood by theorists of one sided, that Estruck/Lemnian is not IE language, when it really is, because it can be explained by The old Albanian up to the PIE roots with many approved facts, where only with the roots of old Albanian can be explained antiquity indo-european.
Or while the greek language and culture, that today are known as “The Greek World” without a historiography fact as linguistic, where is known that was “Illyrian World” that gave birth to the greek world and Alexander the Great who spoke Illyrian (arbanisht-illirisht) and Macedonia Illyre that was at that time the force of the time, and not greek’s or macedon’s of today that conflict up to her name. -Spartans that someone may call them Greeks ( according to the knowledge absorbed) were Illyrian clan, where just the name “Sparte” , comes from the old Albanian, spartë-spartim-shpartim, that has the botanical meaning from the vegetative debacle, purification, removing of the bad seeds, came as cleansing of children with mental-physic challenging problems and as clan cleansing, leaving a strong generations, so it would not shame the clan the wars, which has not been explained in any other language.
In the same time this historiography antic maps, show open the plain three-continental of that time, where we can see the genetic connection of a major language Illyrian and the facts should not be mixed with the facts of the birth of new languages and nations that were and are-lingua-linear language and all the way to the new nations.
.gif)
+Acquaformosa,+Morano,+San+Basile,+Cassano.jpg)
