Thursday, May 22, 2008

D A R D A N I A


(http://video.google.com/googleplayer.swf?docId=123 0034741031242791&hl)

The Dardanians, as the sole large political force in the central Balkans in the Hellenic period, have long attracted the attention of researchers. On the basis of classical written sources and personal and place names, the theory of their Illyrian identity was put forward in the early 19th century and upheld by many Albanian and foreign writers1.

The area occupied by the Dardanians and Dardania before the Roman invasions has been ascertained on the basis of data supplied by classical authors such as Herodotus, Polybys, Livy, and Strabo, and by ancient monumental inscriptions2.

The pre-Roman Dardanians lived mainly in what today is Kosova. northwest Macedonia, and southern Serbia. To the south, their territory bordered on Peonia and Macedonia, and Bilazora near Veles was one of their border points.


This was the border between the provinces of Upper Mezia and Macedonia in the Roman period. Their western border followed the course of the White Drin, and to the north-west the upper and central border of upper Mezia.

The Morava in the east formed their border with the Thracians. It is more difficult to ascertain the Dardanians’s northern frontier. It has been observed that the station of Ad Fines (Kursumlija) represented the border between the territories of the municipia of Ulpiana (Prishtina) and Naissus (Nis), but there is no question of this being an ethnic border. The northern border east of the Morava is also unclear. There is no doubt that Nis vas later included within the borders of the Dardanian kingdom, and was reckoned by classical authors to be one of the most important Dardanian cities3.

Considering the geographical spread of the Dardanians before the Roman invasions, Kosova represents the core Dardanian territory, and can offer answers to a number of questions concerning the prehistoric and classical Dardanians. The question of links between bronze and iron age cultures is especially interesting. The question of ties between the Dardanians of the Balkans and those of Asia is also involved here. The question of connections with the Hellenic world at the dawn of classical antiquity is a separate one, as is the study of the culture of the period between the fourth and first centuries B.C.

The absence of written sources makes archaeological research ail the more important. In Kosova, archaeological research has so far concentrated mainly on the excavation of Neolithic, iron age, and some classical and mediaeval sites. Few bronze age sites have been excavated, and all of them are of an Illyrian character. Vertical and horizontal stratographies investigating the continuity between earlier cultures and Dardanian iron-age culture proper have not been carried out4.

The iron age has been the most intensively researched period in Kosova. Research has shown that a culture with distinct features that can without doubt be called Dardanian existed in the eighth century B.C., in the territories that written sources later call Dardania.

Despite its individual characteristics, Dardanian culture belongs clearly to the Illyrian community.

Its similarities to the bronze age cultures of Anamorava and the cultures of Paracin and Mediana in the northeast, despite isolated finds in Kosova, do not in any way suffice to permit Dardanian culture to be seen as anything but Illyrian, especially in the absence of proper research of the bronze age in Kosova.

It must be borne in mind that this question concerns the shapes of utensils, such as cone shaped pots with brims folded inwards, that are widespread over a much wider area. The real relationship between the culture of Bernica e Poshtme (Gornja Strazava) and Dardanian culture has still not been established.

A few characteristics, such as the similarity of the urn of Bernica e Poshtme with that of the tumulus of Shiroka and the urn of Bellaqevc (the latter of a similar type to the urns of Lushte and Llapotinc) seem insufficient to assert a continuity between the Bernica cultural group and Dardanian culture. Even if such a continuity is demonstrated, the outward similarities of the tumuli of Kukes, Mat, and Gllasinac, which show a continuous development from the bronze age onwards, do not permit any separation of Dardanian and Illyrian territories.

On the basis of present knowledge, Dardanian culture before the Roman invasions developed in the following phases5.

I Pre-Dardanian culture (before 9 th century B.C.)
lIa Dardanian culture (8th-start of 6 th century B.C,)
lIb (6th- mid-5 th century B.C.)
lIc (mid-5th-mid-4 th century B.C.)
III Urban Dardanian culture (4 th – 1st century B.C.)

While pre-Dardanian settlements are on the plains (Nosala. Kllokot, Fafos Il, Glladnice), Dardanian settlements are in the hills. Most of them were inhabited in the Neolithic period and later from the eighth to the fourth centuries B.C.

Settlements sited on strategic hilltops were defended by encircling stone walls and open trenches in the less well-defended parts Research in Gadime e Eperme, Veletin, Bellaqevc, Cernice, Hisar near Suhareke, Teneshdoll, and Novoberde shows buildings within the settlements to have been rectangular, with wooden posts in stone foundations.

Some necropolises from this time have also been researched in Kosova. Burials were in tumuli. Cremation was practised, and ashes were placed in graves or urns. Features of the tumuli of Kosova link them to those of Kukes, Mat, and Gllasinac6.

Remembering that burial rites are in general conservatively preserved and do not change rapidly, the Dardanian tumuli can be directly connected to the Illyrian culture of the western Balkans. The special characteristics noticeable in the Dardanian group in Kosova (Shiroke, Malopolc, Llashtice). in the Kukes-Drilon variant (Romaje, Perceve, Rugove), and the finds at Karagac must be considered in the context of contacts with neighbouring cultures developed through communications with the Adriatic coast via the valley of the White Drin and with other Illyrian territories via the Black Drin and the valleys of the Lepenc and Vardar.

The discovery of jewellery at Janjeve and the graves found at Banje e Pejes and Novi Pazar suggest comparisons with other Illyrian lands and ties with Greece.

Closer ties with the developed world of the south also encouraged the development of Dardania society. From the sixth century B.C., we encounter the precursors of hill cities. In the fifth century, master potters produced pottery on the wheel, mainly of Hellenic appearance, which was sold on the market. Craftsmen also produced weapons and jewellery7.

Pliny writes about Dardanian traditions in jewellery: “Men even wear on their upper forearms (gold bands) that come from Dardania, and are therefore called dardane8. The presence of Hellenic imports on Dardanian territory at this time testifies to the development of trade.

A number of finds show the development of pre-urban Dardanian society between the sixth and fourth centuries B.C.: these include the tiles at Veletin and sockets for wooden king-posts; the spread of settlements beyond hill-top acropolises toward the plains; and the flattened terrace al Gradine near Gadime e Eperme, that must have required major physical effort and a high level of organization.

Discoveries of coins from the fifth and fourth centuries B.C. and the appearance of more elaborate forms of pottery testify to the demands of a more sophisticated society.

Urban settlements developed between the fourth and first centuries B.C. Strabo mentions the “polis arhaia” of the Dardanian Calabrians9. While Livy several times uses the term “urba” for Dardanian cities and mentions the city of Sintia10.

Many of the urban sites from this period remain undiscovered, because until recently archaeological research concentrated solely on the excavation of the acropolises of old iron age settlements. The erroneous view prevailed that these were continuously inhabited until the Roman invasion, which gave rise to the mistaken conclusion of the retarded development of Dardania as a result of the lack of contact with developed southern regions. The Dardanians contacts with the south have been viewed solely in terms of their frequent wars with the stale of Macedonia (Dardania gens semper infestissima Macedoniae)11.

Recent research has proved that close contacts with the Hellenic world began toward die end of the seventh century B.C. with import from Chios. It has also been observed that hill settlements in Kosova gradually disappeared toward die middle of the fourth century B.C» as dies also did in the Shkup valley (Shkup castle Nerezi, Varvara, Studencan)13.

No case of the destruction or forced evacuation of a settlement has been noticed, which makes their desertion a result of the urbanization of Dardanian society the more likely explanation. In fact, a tendency to move settlements to the feet of mountains (Veletin, Tenesdoll) is observable toward the end of the sixth century B.C.

The development of Dardanian society and its ties with the south led to the birth of the Dardanian state, for which considerable evidence exists, including testimony to the existence of a monarchy (its kings included Longar and his son Bato, and Monun)14, the incidence of dynastic marriages, such as between Etuta of Dardania and Genc: the institution of slavery: and the existence of an army at the disposal of the king, divided into corps of 8 000 men.

The fact that the Romans did not attempt either to destroy existing economic and social structures or to assimilate those whom they conquered enabled the Dardanians to preserve their characteristics and traditions into late antiquity.

Such ancient divinities as Dea of Dardania and the god Andin survived in the Dardanian pantheon15. Local costume was preserved, as is evident from gravestones and the bust of a woman from Kllokot. A specific style of Dardanian architecture and of monumental inscriptions arose in the imperial period. The tradition of mound burial was preserved, as shown by the two tumuli excavated at Ulpiana, Dardanian-­Illyrian names survived, as did the names Dardanian and Dardania themselves, until late antiquity16.

Slave and peasant revolts (latrones Dardanici)17 indicated resistance to the Roman occupiers. The province of Dardania was created in the fourth century A.D. as a result of the growth of Dardania independence.

These facts argue against the Romanization of the Dardanians in the time of the Roman Empire. M. Mirkovic points out that the indigenous inhabitants in the area of Scup and central Dardania (Ulpiana and Municipium D.Dardanorum) were greater in number than monumental inscriptions would suggest, which leads to the conclusion that not even the inhabitants of urban centres were Romanized to any great extent. Mirkovic aIso points out that most villages and their inhabitants retained their pre-Roman names18.

The Dardanians’ independence did not in any way mean their separation from the other lllyrians. The Illyrian Kingdom extended from the Neretva River in the north to the Vjosa and Lake Oher in the south’9, and maintained close ties with the Dardanian Kingdom that were not broken by Roman occupation. Thanks to this continuity, the Arbers and Albanians, the successors of the Illyrians, were born as a people in the territory where the Illyrian states had existed20.

Failing to appreciate this process, various writers have sought the origin of the Albanians in different areas2.

Urban centres such as Ulqin, Peje, Prizren, Shkup, Tetove, Diber, Struge, Manastir, Korce, and Janine as well as routes of communication from Durres, Shkoder, and Vlore toward Athens, Salonica, Nis, and Sofia were important for Illyrian and later Arberian and Albanian integration.

In recent years, various baseless theories have been advanced with the aim of denying the ethnic rights of the Albanians in the territory of the former Yugoslavia as the successors of the Dardanians and the civilization they created.


These have included:

1) The denial of the Illyrian ethno genesis of the Illyrians, with the assertion that their origin was Daco-Mezian.

2) The assertion of an Illyrian intrusion into Dardanian territory in the sixth to fifth centuries B.C., i.e. that the Illyrianization of the Dardanians began at this time.

3) The assertion that the Albanians were created in the early Middle Ages as a result of the intermarriage of nomadic shepherds and local un-Romanized remnants, including remnants of the Illyrians and Dardanians22.

Even though the elaboration of the Daco-Mezian thesis by Serbian goes beyond the academic sphere, it has become topical because of the status of Kosova and the question of the Albanians in the former Yugoslavia.

Certain matters that disprove this theory must therefore be mentioned. Its initiator, V. Georgiev, relying on certain linguistic data taken out of context, admits that “We know nothing about the language of the Mezians in the Balkans”23. Nor do classical sources offer any kind of facts suggesting that the Dardanians were Mezian tribes or neighbours to them”24.

Remembering that the Tribalians were between the Dardanians and the Mezian tribes, it must be said that Dion Kasi distinguishes the Tribalians from the Mezians. After analyzing the sources concerning the Mezians, F. Papazoglu concludes that they were not Mezians25. It must be realized that the Dardanians had a long eastern border with the Thracians, not the Mezians. The only direct link with the Mezians might have been the Tribalians in the north, if the Mezian origin of the Tribalians is confirmed, but this does not make the Dardanians lived on Illyrian soil, writing that the river Angro the southern Morava or the Iber) flows from the “country of the Illyrians”2t

The fact of the Illyrian character of Dardanian culture during the iron age disproves the theory of Illyrian intrusion into Dardanian territories in the sixth and fifth centuries B.C. When one bears in mind that it was during these centuries that the Dardanians achieved a higher level of development and that it was only slightly later that they appeared as the sole large political force in the central Balkans, any occupation of Dardanian territory by Illyrians or anybody else appears improbable.

It must also be added that the Illyrian character of all the Dardanian kings (Longar, Bato. and Moun), is indisputable, as is the Illyrian character of the majority of the personal names that appear on monumental inscriptions from the Roman period discovered on Dardanian territory. Place names also testify to a continuity of the old names according to the historical development of Albanian phonetics, as in the cases of Naissus (Nis), Scupi (Shkup), Scardus mons (Sharr), Drinus (Drin). etc27.

In conclusion, it might be said that the thesis of the Illyrian character of the Dardanians is the most tenable. Dardanian society developed to the extent that a Dardanian state was formed. Tradition, and economic and political interests contributed to the Dardanians’ ties with other Illyrians. As a result, the territories where Illyrian states had formerly existed (in modern Albania, Kosova, western Macedonia, southern Serbia, Montenegro, and Cameria) did not succumb to Romanization, but continued to be inhabited by an indigenous Illyrian or Arberian-Albanian population. In contrast, in areas where the Illyrians did not achieve organization in states, the population was assimilated by Slav tribes, as in Bosnia and Herzegovina, Slovenia, Croatia, and Dalmatia.


--------------------------------------------------------------------------------


1. R. Mack, Grenzmarken und Nachbarn von Makedonen in Norden und Westen. Dissertation, Goettingen, 1951, p. 172.
2. F. Papazoglu, Srednjebalkanskaplemena u predimsko doba, Sarajevo, 1969.pp. 143-161
3. Ibidem, .p.160.
4. Serbian authors attempt to assert the Daco-Mezian origin of the Albanians on the basis of these ties. See: “liiri i Albanci”, Srpska Akademija Nauka i Umetnosti. Beograd 1988.
5. E. Shuknu, Helenizovana keramika starijeg gvozdenog doba u SAP Kosovo, Dissertation, Pristina, 1989.
6. B. JubanL Të dhëna për kulturën tumulare në Shqipërinë Verilindore, in: “Studime Ilire”. I. Prishtinë. IY/8,p. 152.
7. E. Shukriu, op.cit, p, 148.
8. Pliny XXXII 3. 12. Ilirët dhe Iliria te autorët antikë, Tiran& 1965, p.199.
9. Strabo VII 1,5.
10. Livy XLI 4. 7-10. XXVI 25. 3.
11. F. Papaioglu. op.cit. p.111.
12. E. Shukriu.op.cit. p.150.
13. I. Mikulcic, Skopje so okolnite tvrdini. Skopje. 1982. p. 32.
14. F. Papazoglu, Ilirska i dardanska kraljevina, in: “Iliri i Albanci”. Beograd. 1988. p.162. n.16.
15. E. Shukriu. Dea e Dardanisë dhe mozaiku i Orfeut, in. “Seminari ndërkombëtar për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare”. Prishtinë, 1989. pp. 15-16.
16. F. Papazoglu, Ilirska i dardanska kraljevina.... p. 169.The author does not deny the possibilitey that the Dardanian population may have survived the barbarian upheavals and migrations and entered the Middle Ages under the new name of Albanians.
17. E. Cerskov. Rimljani na Kosovu i Metohiji, Beograd, 1969. p.54; S. Anamali. Ilirët dhe shqiptarët, in: “E vërteta mbi Kosovën dhe shqiptarët në Jugosllavi”. Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Tiranë. 1990, p.33.
18. M. Mirkos ic. Einheimische Bevoelkerung und roemische Staedte in der Provinz Obermoesien, in: “Aufsteig und Niedergang der roemischen”. Welt. II. 6. 1977. pp.844-845.
19. S. Anamali. op.cit.
20. The tact that a compact Albanian mass, “indigenous Illyrian s e p a r a t e d from the Albanian core”, existed in the area covered by the Illyrian Kingdom in the vicinities of Kotor and Ragusa is in favor of this idea: M. Shuflaj, Serbët dhe shqiptarët, Prishtinë. 1968. p.61
21. H. Baric. Hyrje né historinë e gjuhës shqipe, Pnshtinë. 1955. pp.47-50.
22. These ideas are assembled in the collection ‘Iliri i Albanci”.
23. V. Georgiev, Introduzione alla storia delle lingue indoeuropee, Rorna. pp.44.
24. According to Cassius Dionis (LI 27, 2), the Mezians and the Getes Iived between Hemus (the Balkans) and Istria, i.e. far from the Dardanians.
25. E. Papazoglu, Srednjebalkanska plemena.... pp.60-64.
26. Herodotus, IV p.49; F. Papazoglu. op.cit., pp. 166-167.
27. E. Çabej, Problemi i autoktonisë së shqiptarëve nê dritën e emrave të vendeve, in. “E vërteta mbi Kosovën dhe shqiptarët në Jugosllavi”. ASHSH. Tiranë. 1990, p.54.


ANCIENT DARDANIA - Prof. Dr. Edi Shukriu - Institute of History – Prishtina - KOSOVA
----------------------------------------------------------------------------------------------
ETHYMOLOGJIA E EMRIT – DARDANIA

DARDHANIA

Erdhën me zjarr barbarët dhe na quajtën barbarë!
Erdhën pushtuesit e egjër barbarë nga të gjitha anët e horizontit në trojet dardhane illire, që as nuk dinin t’I spjegonin kultët e kulturës illire-pellgaze, formuan gjuhë e kultura të tyre nga gjeo-historia dardhane illire dhe pushtuan, barbarizuan, copëtuan ndanë e përçanë barbarisht, deformuan Historiografinë e Vërtetë, në mënyrat më të egra dhe çuditërisht, shkruajtën dhe I quajtën vendasit autoktonë – barbarë dhe gjuhën shqipe illire, Gjuhën e Perëndive të antikuitetit e quajtën gjuhë barbare!
Erdhën barbarët egërsisht dhe na quajtën barbarë!
authori

(NJË VËSHTRIM HISTORIK GJEO-LINGUISTIK)


SOT KUR THUA EMRIN – KOSOVA
– KE THËNE EMRIN - DARDHANIA

KOSOVA
ZEMRA E DARDHANISË

DARDHANIA
GJAKU I ILLIRISË

ILLIRIA

DOMETHËNIA E BALLKANIT

RRJEDHA PELLGAZGJIKE


Emërtimi – dardhan, dardhanët është emri I paraardhësve më të afërt të shqiptarëve të Kosovës së sotme dhe vet Kosova njihet zemra e Dardhanisë illire, që më së bukuri e plotëson toponomi stërgjyshor historiografik – Dardhania!

Nuk ka si mos të ndihet krenar historiani, kur shkruan për Historinë e Ballkanit illirik, kushdoqoftë ai – por, krenaria më e madhe është e shqiparit, kur shkruan me lot në sy e me plagë në zemër - Historinë e vet të drejtë dhe reale!

Por, nuk ka si mos të ndihet I zhgënjyer dhe I nevrikosur secili historian, e sidomos shqiptari vet, kur shkruan për Ballkanin Nyjen europiane, që I lidhë Dy Anët e Udhës Diellore, I shkatërruar në aqë përmasa historiografike katastrofale! Nuk ka si mos të ndihet I prekur dhe I lënduar, I plagosur shpirtërisht, sidomos shqiptari, me një Historiografi aqë të deformuar ballkanike! Pse mos të dihet Historia e Vërtetë?Përgjegjësinë, për politizimin ballkanik e mbanë më së shumëti Historiografia E Deformuar me deformuesit e saj!
Është koha të shkruhet Historiografia Reale!

Pse Ballkanit I kullojnë plagët gjak luftërash?

“Nganjë fije nëpër dhëmbë ” –

E Popullit.


ETHYMOLOGJIA E EMRIT - KOSOVA

Të marrim si fillim, prej të afërmes kah e largëta, vet emrin – Kosova, I cili emër është deformuar, politizuar, përshtatur sllavizimit, I cili emër pretendon të shqyrtohet nga dy anë ethymologjike: një anë studimi, prejardhja e emrit nga fjala – koso, që ka domethënie – sorra të zeza, me sufiksin thrrak – va , si emërtimi I përshtatur gjatë periudhave historike pushtuese mbi dardhanët illirian.

Ky emërtim – Kosova, më tepër është bërë për shkaqe politike, për ta zhdukur nga historiografia ballkanike vet emrin real – Dardhania, pas përhapjeve pushtuese – invazioneve sllave në Ballkan, për tu vendosur krejtësisht mbi tokat dardhane-illire. Emri Dardhania fuqizon prezencën shqiptare dhe lëkundë prezencën e ardhësve në Ballkan, sepse, kjo shëmangie e këtij emri, iu lejon toponome të reja deformuese në hapsirën gjeo-politike, duke e ndryshuar hartografinë ballkanike. Kjo çvendosje apo zhdukje e emërtimit real kur dihet ekzistenca e shtetit dardhan me fakte të pakontesueshme, është edhe çrregullim historiografik, ku pushtuesit formuan një hartografi fallse, duke iu shëmangur fakteve historike për etnogjenezën e vërtetë të Ballkanit.
Deformimi onomasiologjik i Ballkanit është përgjegjësi e pushtuesve mbi territoret shqiptare me harta të dhunshme topografike, me politizime të antroponomeve, toponomeve, hidronomeve dhe vet etnonomeve të vërteta dardhane arbërore illire. Pushtuesit, jovetëm që lanë gjurmë kulturore e fetare, të emërtimeve të njerëzve, që nuk janë me spjegim shqip, por e zhduken topografinë reale ballkanike, që mos të dijnë brezat e rinj ethymologjinë e vërtetë ballkanke!

Me zhvedosjen politike të termit – Dardhania, - sllavëve iu dha mundësia nga fuqitë e kohës, të shtrihen me pushtime barbare mbi tokat shqiptare dardhane. Duke mos u përmendë Dardhania, në gjuhën politike të sotme, u bë deformimi e falsifikimi më I tmerrshëm në hartografinë ballkanike dhe në historiografinë e këtij Djepi të diturisë e kulturës botërore përgjithësisht!

Deri në shek.XVII-XVIII, dihen vendasit dardhan të këtyre territoreve autoktone shqiptare me një sipërfaqe prej 110.000 km. katrore, nga këto vende shqiptare: Naissa (Nishi), Piroti, Përkupi (Prokupla), Leskoviku (Leskovci), Zharra (Pozharevci), Dardha (Krushevci), Gurshumi (Korshumlia), Tauruna (Zemuni), Singiduna (Beogradi), Samaranda (Smedereva), të rretheve të Kreshtabardhës (Kopaoniku), Albaniku (Jabllanica), Topliku (Toplica), Lugina e Margës (Morava), Bujana (Bujanovci), Pllaja (Plava), Ngucia (Gucia), Nikçi (Nikshiqi), Podguri (Podgorica), Berana (Ivangradi), Treguri (Novipazari), Skupi (Shkupi), Linkestidi-Manastiri (Bitoli), Bylazora (Velesi), Lihnidi (Ohri), Astibi (Shtipi), Korkyra (Korfuzi), që u përmenden vetëm disa toponome ndër më kryesoret…

Nga shkëputja e dhunshme e mbi 81.000 km.katrore nga atdheu arbëror (shih: Enciklopedia, Zagreb, 1973). vetëm nga shek.XVII e deri në vitët 20 të shek.XX. të gjitha këto territore, ishin të Dardhanisë illire më të vonëshme, si vetëm disa nga shumë vendbanime tjera shqiptare të shfarosura me masakra massive e spastrime etnike, siç dihen territore shqiptare (arbanase)…

Tash, - athua, emërtimi I Dardhanisë, paska mbetur të zëvendësohet me një emër – sorrash të zeza – apo të një fushe, si fushëbetejë fusha e kosave, fushë e shtruar në kosa (shpata), gjatë Luftës së Kosovës (1389)?
Ky emër aqë I dashur për rashët (lexo: sërbët), emër aqë I dhëmbshëm luftërash, paska mbetur vërtet, nga fjala – sorra e zezë, me ato epitete krenarie – vajza kosovare – kosovarja, duke ia fshirë plagët e luftës dëshmorit të vet në fushëbetejë? Ky emër aqë I dashur paska mbetur si idol artistik e symbol arti lutarak edhe historiografie, me prejardhje linguistike nga – sorra e zezë?! A Kosovarja e bukur në fushë lufte me kokën e luftëtarit në prehër, ajo kosovare qenka një sorrë e zezë?!

Kjo ethymologji deformuese u bë vetëm për shkak të injorimit indirekt, si mjet psikoze, duke e nënvleftësuar emërtimin, që në fund të fundit të të gjithave atyre përpjekjeve histerike, të mbetet, përsëri tokë sllave, si ato tjerat të lartëpërmendura... Këtu është në pyetje nënvleftësimi si mjeshtri politike: nënvleftëso e merrja vlerën me nga krejt qëllimet në prapavijë kohore.
Vet spjegimi sllav për emrin gjeografik – Kosova, bie ndesh në kundërshtim me vet veprimin çlirimtar dhe me vet etikën historiografike të asaj lufte çlirimtare nga turqit, që fatkeqësisht kjo hipothezë përkrahet edhe nga studjues të mirëfilltë…

Emri – Kosova – si emër gjeo-historik si një emërtim I ngushtë topografik, që përkufizohet në mënyrë të thjeshtë linguistike, rreth emrit të një fushe, të cilën fushë e emërtoi lufta, respektivisht realiteti historik I një fushe të shtruar në kosa, në shpata, kosa a shpata të ngrehura në fushëbetejë, ndërmjet ballkanasve dhe turqve më 28. Qërshor, 1389. Ajo luftë u thirrë Lufta e Kosovës, si luftë e përbashkët me të gjitha mjetët e luftës edhe me kosa, në vend shpatash, që ka kuptimin e shprehjes – ballkanasit në kosa me turqit, të ngritur kosaz, kosaz mbi turqit. Shprehja shqipe – kosaz është jo e rëndomtë, kur dy veta apo dy grupe njerëzish janë në kryengritje, në konflikt ndërmjet vetit, thohet shqip – po shkojnë kosaz, çka po shkoni kosaz – me kuptimin kundër njeritjetrit në hasmëri…

Fjala shqipe-illire – kosa është fjalë skipe-illire parasllave, që e morën dhe e përehtësuan si huazim linguistik vet gjuhët sllave, me të njejtin kuptim, çka është një veprim I ndërsjelltë I të gjitha gjuhëve të afërta e të largëta. Vlen të theksohet se pikërisht sërbët në Luftën e Kosovës (1389), nuk ishin as të njohur si komb e popull – sërb, por emri I tyre ishte – rashë (rus), qe nga shteti I parë sërb – Rashka, si banorë të principatës së Stefan Nemanjës të Rashkës (një princ shqiptar I sllavizuar përmes martese – Stefani I Nemuni).
Në Luftën e Kosovës, morën pjesë disa popuj ballkanik: shqiptarë, sërb, bullgarë, boshnjakë, rumunë, hungarez, kroat etj. edhe me ndihmën e vet rusëve.


HEROI I LUFTËS SË KOSOVËS – SHQIPTARI MILLESH KOPLIKU


Heroi I Luftës së Kosovës ishte shqiptari – Millesh Kopliku, princi ushtarak gjeneral, I cili e therri në thembër me shpatë a kosë të helmet, mbretin e suprfuqisë së kohës – sultan Muratin në çadër ushtarake, kur ai ia dha këmbën në shënjë përshëndetjeje, mu në sy të shtabit suprem të ushtrisë turke - kur Milleshi shkoi në bisedë me atë gjatë luftës, për të kërkuar armëpushim! Ai hero ballkanik, ishte Millesh Kopliku, sipas të dhënave historiografike shqiptare edhe nga vet gojëdhënat, këngët lirike popullore, të përciellura brezpasbrezi, që sot populli shqiptar dokumenton - shqiptari, të cilin e përvehtësuan sërbët, gjoja si Millosh Obiliqi, sërb!
Vet kënga “Lufta e Kosovës” (1389), e cila u këndua derisot me lahutë nga shqiptarët, jep spjegime interesante qe nga bestytnia e deri tek faktet reale historike. Ëndrra e Muratit, se do ta pushtonte Ballkanin, por “Hana e Dielli n’det ishin ra”, që difton vdekjen e tij në Kosovë, para nisjes për luftë – difton drojen e e pushtuesit, se pikërisht Kosova ishte gjithmonë fund I perandorive pushtuese:

Sulltan Murati andërr kish pa:
“Dy orrla mue n’krahë m’kanë ra,
Tanë yjzit pej qielli n’tokë janë ra
Tanë me tokën na ishin bashkue –
Hana e Dielli n’deti ishin ra !”
………………………………….
E Milleshi te mreti asht shkue –
Çojke kamën mreti me ia dhanë,
Ky hanxhar mretin e kish shpue
Dekun mretin e kish pa lanë!
Qaty Milleshi ish konë dalë –
Mirë atkisë n’shpinë I ka ra
Po munohen turqit m’I pre
………………………………
Ni shkinë plakë e kishin gjetë
Qaty shkina turqve u ka thanë:
Ju tha shpatat për me I shtrue

E atkisë n’guj për me I mshue

“Lufta e Kosovës” këngë “Përparimi” Prishtinë, 2/1978

Kënga rrëfen, sesi vet: “Qaty shkina turqve u ka thanë / Kurr Milleshin ju s’mundi m’I pre / Se I veshun në hekur pancir asht / Edhe atkinë e ka veshun n’hekur / Ju si n’mujshi Milleshin m’I nxanë / Kqyrni çilsat ai n’musteqe I ka….” Dhe vet vdekjën e Millesh Koplikut ua tregon ajo shkina plakë, që merret në këngë si spijune turke, për ta pre, me e vra heroin e Luftës së Kosovës!

Pas vrasjes së Sulltan Muratit, u thye ushtria turke përkohësisht, me aktin heroik të shqiptarit – Millesh Koplikut, që e falsifikuan sipas historiografisë sërbe, si gjoja Millosh Obiliqi. Sipas falsifikatorëve sërb e para tyre – atyreve grek: të gjithë trimat e heronjtë ballkanik të luftërave çlirimtare, të gjithë strategët e dijetarët na qenkan vetëm të tyre! Ashtu ndodhi me Konstantinin e Madh, me Lekën e Madh (Aleksandrin e Madh të Makedhonisë illire), gati edhe me vet Skendërbeun, që nuk e falsifikuan, po mos të ishin dokumentet historigrafike, letrare e shkencore perëndimore të kohës…


EMRI KOSOVA NGA FJALA – KOSA


Emërtimi – Kosova – origjinën e vet linguistike e ka në emrin – kosë, kosa, që është vegël pune për kositjen e barit, apo premjen e barit, kosa që kositë barin. Kosa është fjalë që përcakton një cope të gjatë e të tëholluar metalike, me përbërje çeliku e hekuri, me gjatësi thuaja sa e shpatës, e tëhholuar me maje pak të kthyer harkore, me një teh shumë të mprehtë – teh anze, si anza që të sosë, pret si anza si rrfeja synonome këto të shprehjeve shqipe. Gjërësia e kosës është pothuaj sa e shuplakës së dorës, ngjitet për një bisht druri të gjatë përmes çykës së kosës e me dorëz, si mjet kositjeje.

Kosa është përdorë edhe si mjet lufte, në mbrojtje e në sulme, duke e lidhur tehun tek çyka e kosës me një rub, harrën, për ta përdorë si dorëz shpate, dorëz kose. Çka do të thotë se kosa është përdorë edhe si mjet kositjeje të barit edhe si mjet lufte në raste eventuale…

Në Luftën e Kosovës (1389), si luftë e përbashkët e ballkanasve kundër turqve, shumica e ballkanasve, luftëtarë në atë fushëbetejë – Fusha e Kosovës – as nuk kishin armë të duhura lufte dhe në mbrojtje të Ballkanit, ata përdorën edhe kosët, kosat, si armë në vend të shpatave. Dhe si luftë gjithballkanike, ajo fushë lufte u shtrua në kosa, fushë e shtruar në kosa si emërtim me kuptimin me të gjitha mjetet e luftës së përgjithshme gjithpopullore ballkanike – kosa – kosava – kosavë dhe nga aty I mbeti edhe vet emërtimi – Kosova.

Rrënja kryesore e fjalës është rrokja – k o s – si deminutiv morfologjik e fonetiko-historik – që formoi shumë emërtime e kompozita i.e. dhe PIE. Rrënja kos kuptohet në shqip, sipas mendimit tim mund të zbërthehet në një analizë fono-morfologjike – kështu:


K=ecja, veprimi I njeriut,

O=dielli,

S=onomatopeja e lëvizjes, fishkëllima e kosës gjatë premjes së barit, si premje harkore sss, në kuptimin e emrit – kos (kosë, kosa) – premja gjarpërore, harkore, si fuqizim I dyfishtë fonetik e morfologjik – onomatopeja e veprimit të premjes, apo lëvizjes së trupit në hark, në sferë, në rreth, për tu krijuar energjia fizike apo edhe ajo energjia shpirtërore.

Rrënja e fjalës – k o s – ka kuptimin e lëvizjes harkore, lëvizjes së trupave në natyrë e deri tek lëvizja e trupave qiellorë, që formoi emrin – kosmos. Kjo rrënjë k o s – formoi kompozitat i.e. koseria, kosmetik-ë, kosmik, kosmodrom, kosmografi-a, kosmonaut-I, kosmopolit, kosmopolit-izëm, kosmovizion, etj.

Fjalëformimet i.e. e ballkanike: kosavë, kosava, kosavina, kosmaj, Kosturi, Kosmaqi, kosto-ja, kanë spjegim shqip në fjalën – premje, premje në lëvizje, diçka që prehet si me teh në lëvizje, e deri tek premja e çmimit – kos- kosto-kushtim, kusht, që duhet prerë, caktuar, çmuar sipas vlerës materiale apo shpirtërore, kur njeriu prehet në vend nga befasia, çudia, tmerri, frika, gëzimi I madh I papritur etj.
Kuptimi I emrit – Kosovë, Kosova është vend premjeje, fushë premjeje, kositje trupash, sikur kositë barin në livadh, vendpremjeje me shpata e kosa. Shprehja artistike popullore shqiptare ka ra kali me not n’gjak është shprehja më e fuqishme shpirtërore, e cila difton fushë gjaku, premje trupash si pret kosa barin…fushë e mbushur me gjak – Fushë-Gjaku – Fushë-Kosova – Kosova!
Armiku në Kosovë është pritë e pree edhe me teha kosash e shpatash në mbrojtje!


DARDHANIA

Origjina lingustike e emrit – Dardania – lidhet etnogjenetikisht, me paraardhësit e shqiptarëve të Kosovës, deri me shkatërrimin e Illirisë së Vonë, me rënien e Mbretërisë Dardane të Gencit, më 168 p.e.r. kur u lind kalendari I ri, me ditën e muajit të parë kalendor me fillin e epokës e cila quhet sot epoka e re. Ndërsa ethymologjikisht emri - Dardania solli dhe formoi emërtimin shkencor – botanomin – dardhë, dardha (Pyrrus communis L.) dru frytor gjetherënës, I gjinisë së dardhës I familjes së trëndafilorëve (Rosacea). Vet emri shkencor botanik, lidhet me fjalën skipe-illire të stërlashtë, nga Botanika illire edhe para kohës së Dardhanusit e Theucerit.

Ethymologjia e vet emrit botanik – Pyrrus – lidhet me emrin e dardhanëve të shumëhershëm paraballkanik, paragrek e paraeuropian – para emërtimit të Grykës së Dardhanelleve dardhane, para emërtimit të Dardhanisë afër Hillionit e Abidhosit, atëbotë, kur shkenca shqipe- illire (skenca skipe) ishte në kulmin e lulëzimit të saj – që ne sot e quajmë – Antikuiteti botëror, në rrafshin trekontinental azio-afriko-europian historiografik dhe në përmasa shkencore gjenerale.

Dardhania – njihet historikisht nga babai I Historisë Herodoti dhe nga tjerët authorë antik – Dardhania – si emër gjeografik dhe mbretëri e lashtë prej Mijvjeçarit të VI p.e.r. që do të thotë, tash e mbi tetëmijë vjet më parë, që ruan dëshmi e monumente arkeologjike nga Koha e Gurit, Bronxit dhe nga fillimet e neolitit. Prej atëbotë Dardhania (para)historike ishte e banuar nga dardhanët illirian të cilët bëjnë pjesë në dyndjet egjeane disa here në histori, nga Azia në Europë, nga Europa në Azi dhe anasjelltas.
Gryka e Dardhanelleve, Dardhania afër Hillionit e Abidhosit, e deri tek mbretëria dardhane e Hillit, Bardhillit, Agronit, Theutes e Gencit edhe deri tek shqiptarët e sotëm të Kosovës – janë hallka të këputura historike të cilat I përkasin një tërësie gjeo-historike e historiografike illire-pellgazgjike.

Herodoti, shkroi mjaftë për jetën e dardhanëve në Ballkan edhe tej e këndej Egjeut, por, edhepse ai ishte analizuesi I Homerit në veprën e parë europiane “Hilliadha e Odhisea” edhepse aqë shumë shkroi për heronjtë dardhanë të Hilliadhës (Iliada) – shkrimet për dardhanët u deformuan nga politizimet e shumëta të pushteteve gjatë periudhave historike mbi trojet trojane dardhane edhe vet nga authorët antik, si historianë anti-illirian të korruptuar oborresh mbretërore të mëvonshme greko-bizantine e romake.

Sipas shumë rezultateve arkeologjike “të cilat në Egjee dhe në Azi të Vogël, supozojnë praninë e një elementi para-indoeuropian dhe paragrek, duke përcaktuar me një lashtësi të hershme në Mijëvjeçarin e III-të p.e.r.” Të dhënat historiografike edhepse me disa ndryshime për shkaqe të politizimeve kohore, përsëri janë hallka hartografike të shkëputura, të cilat mund të lidhen, por me një mjeshtëri të forte, duke I gjetur të shtrëmbëruara tek disa authorë antik dhe më reale tek disa linguistë e historian të kohës së re.

R. Malteni thekson “lëvizjet dardhane, I provojnë edhe ngjashmëritë e emrave Trojan me ata illir. Ky fakt nuk dëshmon vetëm lëvizjet prej Azisë për në Europë, por edhe anasjelltas. Shtegëtimet nga Azia në Europë, do të spjegonin me një anë bredhjet e Eneut dhe të heronjve tjerë Trojan, siç janë: Paridi, Hektori, Priami, Anhisi, Asaraku etj. të cilët kishin prejardhje ballkanike dhe dardhane”, si heronj të Hilliadhës homerike.

Emri – Dardania që ka origjinë linguistike nga botanomi – dardhë, dardha – dhe që duhet të thohet drejtë shqip – Dardhania - është dirigjuar nga sllavistika, që nuk ua qet goja disonin dh, në mungesë të këtij dytingullorit – dh – është një deformim fonetik edhe vet në Shqipen e sotme, poashtu edhe në Linguistikën Shqiptare, në Albanistikë – kurse në Shqipen e Vjetër, si botanom, është ruajtur edhe si antroponom, zoonom dhe toponom – Dardhan, Dardhanë, Dardhana – Dardhania.

Toponomi – Dardhania – shtrihet në rrafshin gjeo-historik dhe historiko-linguistik aqë të madh euro-aziatik, saqë vetëm duke përkujtuar realtetin kohor një histori illire të humbur në toponomet – Dradhania e Trojës (Dardania e Troades, në jug të Hellespontit), që edhe sipas Apollodorit “dihet se në territorin e Trojes (Troades) shtrihej një krahinë me emrin Dardhania”, duke vazhduar Straboni “Dardhania, quhej sipas emrit të qytetit dardhan, që shtrihej afër Hillionit e Abidhosit”. Poashtu toponomi i sotëm - Dardhanellet lidhet direkt me emrin dardhan Gryka e Dardhanelleve (Gryka e Dardaneleve), e deri në veri të Ballkanit, me shtrimje në onomastikën ballkanike, deri mbi trevat e Delmatisë e të Dakisë, respektivisht, edhe deri tek kulti i kulturës mythologjike – Dardhanusi i Biri i Zeusit (Dadhanusi Biri i Zojsit) – Të gjitha këto të dhëna onomasiologjike antike, na japin një pasqyrë reale, por në hallka të këputura historike, të cilat dikur ishin të lidhura në një zinxhir gjeo-linguistik epokal.

Dardhanët – fisi illirian nga mbretëria e Hillit të Hillionit, si trojan nga Hillioni (Hilli Jonë – Hilli joni) formuar si mbretëri në vete, kishin bërë lëvizje në dy drejtime: në Ballkan dhe në Apenine. Historikisht për lëvizjën dardhane në Veri e në Jug , flasin me fakte historiografike sjegimet e toponomeve të ngjajshme në Azi të Vogël, në Illiri dhe në Apenine, në Pelloponez e në Sicilii.
Straboni shkruan se në Dardhani janë dy fise dardhane: galabrët e thunakët analogjia e të cilëve gjindet në Jugun e Italisë – galabrët (Galabria – galanët, të zeshktit, zeshkanët, sipas fjalës shqipe galë, gala, Galani, galanët, galabrët – galabrezët (kalabrezët e Kalabrisë), ku sipas tyre sot quhet edhe vet krahina – Kalabria, kalabrezët e Italisë së sotme. Me lëvizjen e galabrëve kah Veriu Apenin u formua edhe etnonomi - Galia, galët – Frankët – Franca e sotme.
“Galabrët dhe Daunët në Apulli, që nuk është vështirë të spjegohet kjo analogji, jo e rastësishme, kur dihet se territoret e Kalabrisë ishin të banuara nga fiset illire: mesapët e japygët që ishin vendosur atje nga Ballkani. Në këtë dyndje egjeane të elementit kulturor në siujdhesën Apenine – sigurisht kjo është pjesa e elementit etnokulturor të dardhanëve. Historiani Plini Plak shkruan për fisin dardhan, të cilin e ka shkatërruar Diomedi në Apenine.

Fjala mesap është krejtësisht fjalë shqipe-illire, e cila ka spjegimin si dyshim i njeriut dhe shprehet përmes ndafoljes ndoshta, (Ndashta, ndashti) mesapë, mesapit = me dukët, ndoshta mund të jetë... kur njeriu është dyshues në diçka, e që nuk është i sigurtë në veprimet që e rrethojnë gjatë ekzistencës së tij – mesapë – mesapit (po, jo), mesapët – Mesapia.
Lidhja gjenetike e mesapëve dhe e japygëve me illirët ballkanik – spjegohet me emrat illirë, në mbishkrimet e epitafet – issase e filalet e tyre: emri Drossus në mbishkrimet – issa e Tragurioni (gur troje) është edhe në mbishkrimet mesape në trajtë – drossihi , Blatios (Isa) – emri i një princi ushtarak nga Apullia. Në mbishkrimet mesape u dëshmua emri Blatves – Blaves (Bllatva), emri Sallas tek Issa e Tragurioni, si edhe tek katundi Lumbarda.

Emri Lumbarda, që në shqipen spjegohet – Lumbardha, lumi i bardhë, spjegon edhe vet ethymologjinë e emrit – Lombardia, krahina e Lombardisë, me kuptimin – Lumbardhia, nga dy fjalët: lum + bardh, Lumi i Bardhë, që shtrihet në luginën e lumit Po në Italinë veriore – Lombardia.

Në Korçulla që tek mesapët njihet – Salaihi, Salahiai, Sallonas, Sallontum etj, Tremeri, thekson: “një pjesë e këtyre fiseve dardhane është ndarë edhe ka kaluar në Azi të Vogël tek Frigët”. Dyndjet e dorikëve si dyndje egjeane (dorikët – dor ik, ik dorë, largohu me spjegim shqip) sipas disa historianëve, këtë lëvizje dardhane e lidhin me dorikët që u bënë në fund të shek. XIII p.e.r. dhe në fillim të shek. XII p.e.r. sipas Dabinoviqit. Kurse sipas B. Çoviqit dhe A. Benacit, (AR IV-V – JAZU 329) “lëvizjet dadhane i janë shëmangur pjesës qendrore të Illirisë (Shqipërisë Veriore, Malit të Zi, Dalmatisë(Delmatia) jugore e qendrore, Hercegovinës, Bosnjës Jugore, Rrafshit të Dukagjinit e Sanxhakut, atëherë do të thotë se, drejtimi i këtyre lëvizjeve dardhane, u bë nëpër pjesët lindore të Ballkanit”. Në kundërshtim me këtë mendim, M.V.Grashanini, thotë se: “lëvizjet e dardhanëve, si lëvizje egjeo-dorike kanë shkuar kah pjesa Perëndimore e Dardhanisë, ose në territorin e sotëm të Kosovës” duke mos e përmendë pjesën tjetër jasht Kosove, në gjithë Sërbinë, Malin e Zi, Bosnjen Lindore, Maqedoninë Veriore, vetëm për shkaqe politizimi të territoreve të pushtuara shqiptare-dardhane, anipse deridikund thejnë theorinë e Dabinoviqit, përsëri shihen lojërat politike në vend të fakteve historike.

Në dyndjet e mëdha egjeane në pjesën e saj të drejtuar kah Jugu, rol vendimtar kishte Ballkani Perëndimor dhe treva e sotme e Kosovës. Nxirren konkludime të shumëta jo vetëm në forma hipothetike, se një pjesë e madhe e formave tipike të punimeve nga guri e qeramika, që janë karakteristike më vonë për paijonët sëbashku me trajtat e caktuara metalike si forma të nxierrjës së fakteve nga punimet me dorë manifakturale – kjo formë ka depërtuar nëpër Kosovën e sotme kah Jugu, por sipas Grashaninit: “duke e lënë me siguri anash rrugën e Moravës” që ishte Marga dardhane, lumi më jetëdhënës i dardhanëve për ekzistencën e tyre deri në shek. XVIII, kur pas spastrimeve etnike mbi dardhanët, u bë vendosja barbare e sllavëve në Dardhani. Mu për këtë shkak edhe heziton Grashanini ta vëjë “rrugën e Moravës” në kontekstin dardhan.
Nga ky spjegim faktesh perifrastike duket edhe mendimi hipothetik, që këto hipotheza i forcon materiali arkeologjik i periudhës kalimtare nga bronzi, në periudhën e hekurit, që vie nga Kosova – nga territori qendror i Dardhanisë.

G. Novaku thekson: “...dadhanët ishin popull në vete, që kishin qendruar (me të njejtin emërtim etnonomi e toponomi) deri në kohën e Justinianit I (527-565 e.r.) kur në atdheun e tyre – vet Justiniani ishte edhe i lindur aty, themelon qytetin – Justiniana Prima” duke i lidhur dardhanët e Trojes (Troadës) me dardhanët ballkanik, pasi edhe kanë të njejtën etnogjenezë trashigmie të rodit të tyre apologjetik ndaj lëvizjeve të madha në të tri drejtimet e tyre veriore, lindore e perëndiore të Ballanit dhe në Apenine.

Hapësira linguistike dardhane shtrihej në gjithë territorin ballkanik, si hapsirë linguistike illire. Madje edhe nga kjo hapësirë elementi gjuhësor illirian, shtrihet në këtë territor të gjërë gjeo-linguistik, siç provon B. Hronzy, duke i dëshifruar tabelat e argjillit nga Knosusi. Këtë konstatim të Hronzy-t “...e provon edhe prania e toponomisë identike në territorin anatolo-ballkano-egjean. Ky substrat paragrek është i karakterit para-indoeuropian, e tregon edhe fakti se koha e formimit dhe e diferencimit illirian, i cili është vendosur në gjithë Ballkanin, bie shumë para vitit 3.000 p.e.r. këtu edhe jetojnë illirët me fatin e tyre historik”.

Gjithë territori dardhan i përket zonës illire etnogjenetikisht, për nga karakteri linguistik dhe formula onomastike trepjesëshe të cilën Duje-Randiqi-Mioçeviqi, e konstatojnë në Dalmaci është dëshmuar edhe me materialin epigrafik të Dardhanisë (Studime Onomastike illire). Ndër tjera kjo lidhje e përgjithshme, jovetëm jugore illire, por edhe me vet materialin linguistik të Dalmacisë së mesme në territorin dardhan, shihet edhe në analogjinë e spjegimit të antroponomisë, të atyre mbretërve dardhan sikurse janë: Longarusi, Batoa dhe Monuniusi (Monuni) e Etuta*) përfundon studimi. F. Papazoglu, në veprën Onomastika dardhane ZFF VIII – 1, thotë: “i gjithë materiali i gjetur onomastik në territorin dardhan, mund të ndahet në dy grupe emrash: 1. grupi lindor në të cilin ekziston elementi onomastik thrrakas dhe i cili përfshinë pjesën lindore – territorin ndërmjet Skupit (Shkupit),Kumanovës e Naisses (Nishit) dhe 2. grupi perëndimor, në të cilin përfshihet territori i Kosovës dhe çka është më karakteristike – në Kosovë është dëshmuar onomastika e pastër dardhane, e rrjedhimisht ajo illire, ku nuk mund të mohohet përatësia illire e etnonomit dardhan që jeton në tokën e vet.
Dardhanët jetojnë në tokën e tyre. Edhe emrat specifik , analogjia e të cilëve nuk mund të provohet as të dëshmohet jasht territorit të Dardhanisë, tregojnë për praninë e elementit paraillir (pellgazgjik)- i cili është faktori më më rëndësi në ndikimin dhe në formimin etnik, e sidomos në formimi e Onomastikonit dardhan. Ky element kohëve të fundit po identifikohet si substrat pellgazo-anatolian, idiomat e të cilit, sipas Karl Oshtirit, janë ruajtura në të folmen e gjuhës paraballkanike – në Illirishten e stërlashtë.

Dardhania duhet të konsiderohet si zonë onomastike e veçantë. Fakti se emrat illirian gjinden në gjithë territorin e Dardhanisë dhe se numri i tyre është shumë i madh edhe të dëshmuar vetëm në Dardhani, tregon se Onomastika illire në Dardhani, ka qenë gjithmonë autoktone dhe jo e marrun nga jashtë” përfundon me të drejtë historike – Fanulla Papazoglu.

Logografi Hekateu nga Mileti, shek VI p.e.r. ekzakt shkruan kështu: “Këtë po e shkruaj siç mendoj se është e vërteta. Se çka e tregojnë grekët, e shumëta e tyre është qesharake. Madje – edhe atëherë kur grekët flasin për illirët, për fiset e tyre e sidomos përmarrëdhëniet e tyre me botën, - gjithmonë flitet në kontekstin e politikës maqedone, apo romake...” Ky mendim real i Hekateut është vetëm një nga shumë dëshmi të gjalla për falsifikatorët grek, sesa e kanë injoruar gjuhën e kulturën dhe shkencën illire duke e përvehtësuar tejmase dhe njëkohësisht, këtu shihet haptazi droja greke nga ringjallja illire!

Tëvona, Hekateu nuk ngurron të shkruaj edhe kështu: “Hekateios Milesios hode mynthetai tade grafo, hos moi dokei alethea eimai gar Hellenon logoi poloi to kai geloioi, hosemoi fainontai eisin”.


Kur Apiani i Aleksandrisë jep spjegimin e tij gjenealogjik mbi fiset illire: “Kai tode moi malista, polla mytheunton hetera pollon, areskei. Illyro de paidas Enhellea, kai Autarie, kai Dardanon, - kai Miadon, kai Thaullanta, kai Perraibon genesthai kai thugateras, Parthokai Daortho kai Dassaro, kai heteras. Hothen eisi Taulantioi te kai Peraiboi kai Enhellees, kai Autarieis kai Parthenoi, - kai Dassaretioi kai Darssoi”. (Apiani: Illyria IV).


Interesante është paraqitja e fiseve illire në gjuhët i.e. greke, sllave e romane. Krejt ashtu sikurse e kanë marrë tjerët kuptimin e etnonomeve të fiseve illire edhe ashtu ka mbetë edhe jasht kontekstit të gjuhëve të tyre, në disa variante gjoja gjenerale globalisht në pikëpamje linguistike. Si pikëpamje fonetike e morfologjike – fjalën – emër illire, me pamundësi theksimi në disa gjuhë të tyre edhe për shkak politizimesh edhe me vet shkencën linguistike derisot, iu kanë imponuar popullit, me pamundësi theksimi të tingujve dhëmbëzorë (th, dh), disa grykore qiellzore (kh*, g-j, gh, gl, kl, kh, hr) sidomos kur ka mungesa të theksimit të grupeve (nd, ng, o-shkurtzëshe) janë probleme të hapura për diskutim.

LATRONËT E DARDHANISË. – njihen në histori si kryengritësit dardhan kundër pushtimeve të huaja e robërisë, nga fuqitë e të dy anëve të udhës diellore – deri tek njohja historike e dardhanëve të sotëm të fundshekullit XX-të kundër masakrave masive e pastrimeve etnike sllavo-ruse mbi territorin e ngushtë dardhan të Kosovës. Në burimet antike të shkruara, dardhanët njihen si fis i fortë i përmendur, luftëtar të fortë e të qendrueshëm në çfarëdo ekstazash tmerri luftërash eventuale - që përballuan të gjitha rreziqet shkullore e mijëvjeçare prej të huajve. Njihen mbretëritë dardhane nga Bardhilli, Agroni, Theuta e Genci. Kështu nga shek.III p.e.r. dardhanët kishin një shtet të fortë e të fuqishëm politik, ushtarak e administratinv në Ballkanin illirik. Krijuan mbretërinë me dinastinë e Llongarit dhe si fuqi e madhe politike ballkanike. Në atë kohë të Illirisë së vonë pas shumë mbretërive para epokës së re, një nga qytetet me rëndësi e qendër e madhe tregëtare xehtare e Dardhanisë ishte Damastioni, i cili ka krijuar edhe monedha te veta origjinale të mbretërisë dardhane, si dhe qytetet tjera kryesore: Skupi, Municipi, Upiana, Justiniana Prima, Naissa, Ulkinioni, Skardi, Skodra.

Skupi-Skardi-Skodra përbëjnë tretoponomshin linguistik që tregon një tërësi territoriale kompakte dardhane, njësi e pandashme antroponomike, toponomike dhe si onomasiologji unikate e një populli ashtu sikur edhe është populli i sotëm shqiptar. Shihet gjeneza e njejtë e këtyre tre toponomeve në fjalë, linguistikisht si gjenezë e përbashkët e këtyre tre emërtimeve si emra gjeografik, të cilat përbëhen nga rrënja e njejtë e fjalës me dytingullorin – SK (SC) sku – ska – sko si një tërësi gjeo-historike dhe gjeo-politike, e cila nuk mund të ndahet arbitrarisht, ashtu sikundër nuk mund të mbetet e ndarë gjeo-politikisht për shkaqe politizimesh ballkanike.
Shkupi ishte kryeqyteti i dytë i Dardhanisë pas rrudhjes gjeo-politike nga invazionet sllavo-bizantine e romake, deri me rrudhjen gjeo-politike të fundit deri tek Shkodra e Theutës dardhane illire, buzë Adriatikut (Hadriatikut illirian) si qendresa jo e fundit e genit illirian dhe Gencit si mbreti i fundit i Dardhanisë (168 p.e.r) kur ra nën pushtimin romak.

Të gjitha fiset illire: dardhanët, makedhonët, epirotët, ardianët, skordistët, delmatët, liburnët, dakët, paijonët, e deri tek fiset e hershme Thaullantët dhe Henhellejtë (Enkellejtë), me formimin e mbretërive të tyre të veçanta, disa herë historikisht u rrënuan nga luftërat ndërmjet tyre e deri tek luftërat me pushtuesit e invazionet e huaja – u rrënuan dhe u ribashkuan disa herë në histori – popullëzuan Ballkanin dhe Europën e më gjërë, duke krijuar gjuhë e kultura europiane e botërore.

Onomasiologjia europiane fillon me illirët, e nuk mund të spjegohet as vet emërtimi i saj si shkencë linguistike, pa rrënjet e Shqipes së Vjetër, sepse të gjitha gjuhët i.e. e kanë si burim të përbashkët Illirishten e Lashtë e cila sot është gjuhë e gjallë, me bijën e saj të drejtpërdrejtë – Shqipen ballkanike.
.

Wednesday, May 21, 2008

HLA genes in Macedonians and the sub-Saharan origin of the Greeks


According to The Department of Immunology and Molecular Biology, H. 12 de Octubre, Universidad Complutense, Madrid, Spain- “HLA genes in Macedonians and the sub-Saharan origin of the Greeks “
Greeks are found to have a substantial relatedness to sub-Saharan (Ethiopian) people, which separate them from other Mediterranean groups. Both Greeks and Ethiopians share quasi-specific DRB1 alleles, such as *0305, *0307, *0411, *0413, *0416, *0417, *0420, *1110, *1112, *1304 and *1310. Genetic distances are closer between Greeks and Ethiopian/sub-Saharan groups than to any other Mediterranean group and finally Greeks cluster with Ethiopians/sub-Saharans in both neighbour joining dendrograms and correspondence analyses. The time period when these relationships might have occurred was ancient but uncertain and might be related to the displacement of Egyptian-Ethiopian people living in pharaonic Egypt.
Also the sickle-cell anemia or malarial-immune engrams, which the littoral Greek and African populations are medically known to share!
Link: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=11260506&dopt=AbstractPlus

Full survey study: http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1034/j.1399-0039.2001.057002118.x

Link: http://www.white-history.com/greece.htm


SECOND AND THIRD GENERATION RACIAL MIXES IN ANCIENT TIMES
Both Aristotle and Plutarch discuss the racial characteristics of of second and third generation black-white racial mixes in their works:
“Further, children are like their more remote ancestors from whom nothing has come, for the resemblances recur at an interval of many generations, as in the case of the woman in Elis who had intercourse with the Aethiop; her daughter was not an Aethiop but the son of the daughter was.” - Aristotle, Gen. An. 1.18.722A

“But parents may pass on resemblance after several generations, as in the case of the woman in Elis, who committed adultery with a negro; in this case it was not the woman’s own daughter, but the daughter’s child that was a blackamoor” - Aristotle, Hist. An; 7.6.586A.

Further references to racially mixed types stretching over generations can be found in Plutarch’s De Sera Numinis Vindicta, 21.

Also previously mentioned was the herm of Memnon, which, according to Graindor, was a Negroid pupil of Herodes Atticus. This herm is ”of mongrel race but with the Negro type of North Africa, Nubia or Abyssinia, being prevalent.”(”“de race métisse mais avec prédominance du type nègre du Nord de l’Afrique, de la Nubie ou de l’Abyssinie.” - GRAINIDOR, P., 1915 Tête de Nègre du Musée de Berlin. Bulletin de Correspondance Hellénique, 39, p. 402.)
CONCLUSION
This brief overview shows conclusively that:
1. The Ancient Greeks were well aware of the Negroid and mixed racial types;
2. That Blacks were present, as slaves, mercenaries or freedmen, in Classical Grecian times;

Rrota e Kapllan Resulit.

nga Kolec Traboini
Pas aq vitesh në mërgim,që në 90-tën e tëhu, në shtator 2005 më së fundi u gjenda për një kohë të gjatë në Tiranën time. Kështu më pelqen ti them kryeqytetit ku kam strehëzën-shtëpi që “as nuk e shes e as nuk e fali”, paçka se edhe Shkodra e imja është. Një jetë e ndarë përgjysëm në mes të Tiranës e Shkodrës, nuk e përgjysmon dashurinë në të kundërt e dyfishon atë.
Përmasat e kryeqytetit tonë asokohe, ende pa marrë udhët ne ikanaket, kanë qënë të tilla sa të gjithë thuajse e njihnin njëri-tjetrin.Thonë se në Nju Jork proabiliteti është që njeriun që sheh në një ditë kalimtare, do të mund ta shohësh sërisht vetëm pas 100 vjetësh, ndersa në Tiranën tonë të para 20 vjetëve mund ta shihje një njeri thuajse përditë, se aty mblidheshim, rreth e qark Pallatit të Kulturës, tek Lidhja e Shkrimtarëve, tek 15 katshi më rallë, ndersa tek "Dajti" hiç fare se ishte plot fuksa. Por edhe uleshim ndonjëherë pasditeve tek shkallët e Teatrit e Operas dhe Baletit, apo te borduret rreth monumentit të Skenderbeut, ku ndodhte që edhe të mos gjeje vend tek ajo që ne quanim me shaka "Kafe Gjirokastra", sepse kishte ’’klientele„ të madhe, nga se prej aty soditej "xhiroja" e kryeqytetasve, me së shumti vajzave, pa nxjerrë asnjë lekë nga xhepat tanë gjysëm të grisur. Eh, krenari boshe e kohës së vdekur, rob të së cilës, mesa duket, ende dhe sot kemi mbetur...
Isha ende me këto ndjesi kur para Bibliotekës Kombëtare, ku lija takime me botuesin Petraq Risto, i cili kishte në shtypshkrojë dy librat e mi. Sapo ishim ndarë me pedagogun tonë të letersisë në universitet, poetin Fatos Arapi. Botuesi e miku im poet, pasi takoi një burrë të moshuar, por fort të mbajtur e disi shulak, me flokë të zi e disi të harlisur nga era, më thotë:
- Të njoh me shkrimtarin Kapllan Resuli!
Nuk e prisja këtë takim e këtë njohje kur e dija se Kapllan Resuli nuk para shkonte në Shqipëri, të cilën e kishte mohuar, e duhej të ishtë diku në Zvicer a në Maqedoni, ndaj i shpreha kënaqësinë që u takuam e u njohem fizikisht, për më tepër se isha lexuesi i librit të tij të kahershëm "Tradhëtia".
Sa e mori vesh emrin tim,(akademiku, se kështu nënshkruan me tituj të lartë), picërroi sytë e më tha:

- A je ti Traboini që jeton në Amerikë?
- Vetë jam, o Kapllan Resuli, po ti ku po më njeh. Po më befason.
- Unë kam shkruar për ty e te kam kritikuar rëndë.
- Po pse o Kapllan - i thashë me buzëgaz.
- Se ti ke shkruar për mua ca rrjeshta në një shkrim që ke botuar tek revista "ARS" e Irhan Jubicës këtu në Tiranë.
- Po ndonjë gjë të rëndë nuk kam thënë, thjeshtë se vepra jote "Tradhëtia" mbetet gjithnjë me vlerë, pavarësisht se autori mund të ketë luhatje për përkatësinë e vet kombëtare.
Me këtë desha ti thosha në mënyrë të zbutur se ai kish bërë disa deklarata ku e quante vehten malazez a boshnjak a maqedonas, punë e tij, por jo shqiptar e, seç kishte shprehur ca fjalë përbuzëse për shqiptarët. Fjalë që një shqiptar për kombin e vet nuk mund ti thotë pa qënë atdhemohues.
-Mirë, mirë -vazhdoi.- Unë të kam kritikuar në librin tim me polemika që sapo kam nxjerrë nga shtypi. Quhet "Rrota e historisë".
- Nuk ka gjë - i thashë. - Pastaj shtova, - Si ta gjej atë librin me polemika ku ti më ke vënë në rrotën e historisë...
Ai më shikoi drejtë në sy e kur e pa se isha fort i qetë e miqësor, hapi çantën kinse për të parë ç’kish brënda, ndërkohë më tha se nuk i kishte mbetur asnjë kopje, e duke më treguar librarinë pranë Bibliotekës Kombëtare, shtoi: Atje i gjen. Pastaj na dha dorën se, siç tha, nxitonte. Kish ardhur nga Maqedonia për në Tiranë veç për atë ditë e duhej të mbaronte ca punë (mesa duket të shpërndante broshura nëpër librari) dhe të ikte pas dite. Gjithashtu nuk donte ta merrnin vesh se kishte ardhur. Thua se e ndjente vehten ilegal në Shqipëri?!
Kapllan Resuli, me çantën e rëndë të profesorit në dorë mori rrugën për nga qëndra e Tiranës, ndërsa unë me botuesin tim në të kundërt, drejt e tek libraria që na tregoi akademiku. Hyra në librari dhe e pyeta s**tësen se, a e kishte librin "Rrota".

Enkas nuk i thashë titullin e plotë.
Ajo më tha se nuk kishte libër me titull të tillë...veç....dhe hodhi vështrimin me dyshim nga raftet... - "Rrota" e Kapllan Resulit, - saktësova për ta ndihmuar.
- Oh, po ashtu më thuaj!- tha s**tsja.- Kapllan Resuli sapo më solli disa libra të vegjël dhe unë i kam vënë këtu poshtë, se janë më shumë si broshura e vështirë të s**tën. Ndoshta vjen e i merr prap i zoti. - S'ka gjë, mi jep ti shoh- i thashë kurioz.
I mora ato libra në dorë.Vertetë ishin si broshura, jo vetëm të vegjël por edhe me kopertinë të hollë dhe krejt të bardhë si të ishin faqe e brëndëshme e jo mbeshtjellje libri. Më kujtohet, si pasionant librash që gjithmonë kam qënë, se libra të kësaj natyre në Shqipëri mbanin vitin e botimit 1950, madje kisha ruajtur deri vonë një libër të tillë që më kish rënë në dorë në vite të mëvonëshme. Ishte një vëllim me tregime të shkurtëra të „Dite te mvrejtura“ i shkrimtarit te njohur grek Minelaos Ludemis.

Në kapakun e libërthit që kisha në dorë shënohej titulli "Rrota e historisë" dhe emri i autorit Kapllan Resul Buroviç. Profesor, akademik e të tjera siprore si këto në formë tirande shënoheshin në hyrjen spjeguese. I ktheva librares librat e tjerë dhe mbajta vetëm librërthin "Rrota e historisë", ku një prej polemikave më drejtohej e gjitha mua madje duke më cituar si "nacionalist ekstremist".
E lexova në këmbë aty në trotuar, ndërkohë që botuesi e poeti Petraq Risto qeshte dhe me humor më tha: - Ta ka ngopur keq, ë... me siguri do ti pergjigjesh.
- Jo! - ja ktheva mikut tim.- Nuk kam për tju pergjigjur në kësisoj polemikash se, nuk ja vlen të vertitesh në një vorbull fjalësh pakuptim. Por gjithësesi le t’ja lëmë kohës mbase ajo do ti japë Kapllan Kallush Resul Buroviçit të drejtë.
Si e nxorra kuriozitetin me broshurën “Rrota e historisë”, ja kalova Petraqit, i cili ma ktheu prap pa e shfletuar:
- E kam lexuar tek revista "ARS". E ka botuar më parë atje, por nuk të thashë duke menduar se do të merziteshe.
Desha ti thosha se jo merzi që nuk kisha por, më vinte për të qeshur se çfarë nacionalisti ekstremist qënkësha unë, kur,...çfarë të shoh, që nga sheshi në drejtimin tonë vura re të vinte si i hallakatur duke lëvizur duart në ajr, Akademik- Profesori polemist që pak çaste më parë ishte ndarë nga ne.
-Mor,- i thashë Petraqit - ky që na bën me dorë nga larg a është Kapllan Resuli apo më bëjnë sytë? - Ai është,- ma ktheu Petraqi.- Shiko, mesa duket ka vënë re librin e tij në dorën tënde dhe të jep të kuptosh se, mirë e paske gjetur po a e lexove.
Vertetë ashtu ishte. Kapllani kur u afrua, me një frymë më pyeti:
- E bleve, e. Po, a e lexove.
- E lexova -ja ktheva pa e bërë vehten.
- Si tu duk- më tha me një veshtrim të vëngërruar…

- Polemika kundër meje?
- Po, për atë të pyes.
- Shumë e mirë - i thashë.
- Ashtu?
E pashë që priste që të më vinte keq, apo të hidhërohesha, mirëpo unë që isha në atdhe pas kaq vitesh e kisha malle edhe për ajrin, rrugët, pemët, lumin e Lanës e lumin e njerëzve të Tiranës, përpara asaj që ndjeja, nuk më hynte në sy jo vetëm polemika vetanake e Kapllan Resulit, por as pesëmbëdhjet a më shumë artikujt denigrues që kishte shkruar në prill vitit 2000 Abdi Baleta tek gazeta e Skender Buçpapës "Bota sot" në Zvicër e që m'i kishte dërguar nga Parisi në Boston bashkatdhetari emigrant, njeriu i mirë Nikoll Daka, madje as ato që Baleta kishte shkruar pafund tek "Rimbëkëmbja" në aleancë me atë që sot e konsideron si kundërshtarin më të egër, Kastriot (Kaç) Myftarin.
U ndamë për të dytën herë pa arritur të pimë bashkë më të as dhe një kafe a llallë të freskët Tirane, megjithëse e ftova, sepse polemisti, siç kishte ardhur vertik nga Maqedonia, shkonte prap vertik në Maqedoni përmes Qafës së Thanës ku kishte edhe hajen edhe pijen. Mbase edhe nga frika se mos i punonin ndonje rreng shqiptarët, të cilët e konsideronin si Hamza Kastrioti, kish qendruar ne Tiranë sa për të shpërndarë nëpër pika s**tje libërthat e tij, ndër të cilët edhe atë ku gjëndem edhe unë në tehun e kritikës resuljane, atë libër që unë tashmë e kujtoj si "Rrota" e Kapllan Resulit.
Jam i bindur se nëse Kapllan Kallush Resul Buroviçi e lexon këtë fejton mbi takimin tonë në Tiranë vjeshtën që shkoi, me siguri do ti vërë libërthit të vet të polemikavë edhe një rrotë të re...akademike. E gjasat për këtë janë sepse mokrra e shkrimtarit kërkon të bluajë. Nuk flë mokrra por mokrarët, thotë një fjalë me hoka.

Tek e mbramja këto shënime për shkrimtarin polemist që vertitet hapsirave ballkanike pa nda, do ta mbyll me një shprehje alegorike e gazmore që ja atribuojnë më së shumti oratorisë së profesorëve dhe akademikëve të hallakatun e flokëshpupurishun, të cilëve s’u merret vesh se çfarë thonë e çfarë bëjnë: “Që është mulli me erë e shoh, po uji nga i vjen?!".

­- Eh,- thashë me vehte,- Kapllan Resuli bëri ç’bëri dhe e s**ti një libër, e nxorri bilieten e kthimit për Tetovë, po ti a derëzi e punëzi, pse je kështu kurioz si një harabel vjeshte, që bie në grackën më të parë të Kapllan maçokëve panballkanike.

Janar 2006

Toponime parasllave të protoshqipes

Dr. Iljaz Rexha


Studimet albanologjike në fushën e sferës onomastike në përgjithësi si edhe në atë të toponomastikës shqiptare në veçanti, në kohë të fundit kanë ecur përpara, por në krahasim me studimet që janë bërë në vende të tjera të Ballkanit dhe të Evropës, mund të themi se ende janë në embrion.
Nëse marrim parasysh faktin se shkrimet e para në gjuhën shqipe u gjetën mjaft vonë, atëherë toponimet mesjetare të protoshqipes që na dalin në burimet shkrimore të proviniencave të ndryshme sllave, osmane etj., sidomos në regjistrat kadastralë të administratës osmane, kanë një rëndësi të dorës së parë edhe për studimin e historisë së gjuhëve të Ballkanit, dhe veçan për historinë e gjuhës shqipe.
Regjistrat kadastralë osmanë të gjysmëshekullit XV, që janë më të vjetër se Meshari i Gjon Buzukut për 100 vjet, si edhe këta të mëvonshmit, edhe pse jo në mënyrë të drejtpërdrejtë, në një mënyrë të tërthortë, mund të na ndihmojnë për zgjidhjen e disa problemeve të onomastikës shqiptare si edhe të historisë së gjuhës shqipe në mesjetë, meqenëse në këta regjistra janë shënuar disa toponime me nga dy emërtime, me atë të formës popullore të shqipes dhe me formën administrative të serbishtes, natyrisht me forma të sllavizuara, por kemi edhe raste kur rendi i fjalëve te disa toponime është shënuar sipas natyrës dhe strukturës së gjuhës shqipe: Petrili Arbanas (Petrili (i) Arbnes**t), Bernica Arbanas (Bernica (e) Arbnes**t), toponime që gjendeshin në rajonin në mes Novabërdës, Medvegjës dhe Leskovcit, ndërsa toponimet me etnonimin Arban si: Arbanas emri tjetër sllav Krushevic, Arbanas emri tjetër sllav Sushic, Arbanas emri tjetër sllav Sllavojevc dhe Arbanas emri tjetër sllav Hobotinc, që gjendeshin në arealin e Nis**t, Prokupit dhe Kushumlisë.
Të njëjtat toponime, natyrisht të shtrembëruara nga administrata sllave, i hasim edhe me trajtat dhe strukturën sllave, si: Arbanashka Petrili, Arbanashka Bernica, Berishina Luka, Guri Kuq, emri tjetër sllav Zllatar në Berane, Guri Kuq (emri tjetër) me emrin sllav Obrinje në masivin malor të çiçavicës, Guri Kuq, emri tjetër sllav Crveni Kamen-Dibër, Bardoniq, emri tjetër Beliq, Palabard, emri tjetër Belopavliq, Mjekër Bard (Duga Shuma), Bardosan emri tjetër sllav Lipovac, në rrethinën e Gjakovës, Shën Petri, emri tjetër Sveti Petka, Shën Mrija-Sveti Marija, etj. në rajonin e Tropojës.
Në këtë trajtesë, shkurtimisht dëshirojmë t'ia bëjmë të njohur opinionit shkencor se në burimet shkrimore të administratës osmane të shek. XV-XVI, si dhe në hartat topografike austriake nga viti 1689/1690, janë shënuar një numër i konsiderueshëm i toponimeve në hapësirën e Dardanisë me etimologji të protoshqipes, që pa mëdyshje, dëshmojnë autoktoninë e shqiptarëve në këtë hapësirë që nga mesjeta e hershme, të cilat kanë vazhdimësi edhe në mesjetën e vonë deri në ditët e sotme.
Këto toponime, siç e pamë më lart, në burimet sllave të shek. XIII-XIV i hasim vetëm me strukturën sllave, e jo edhe me atë të shqipes, çka dëshmon se toponomastika shqiptare ishte në masë të madhe e sllavizuar, por, pas tërheqjes së administratës sllave nga hapësira e Dardanisë dhe vendosjes së administratës osmane në këtë hapësirë, këto toponime të protoshqipes përsëri na rishfaqen në këtë hapësirë, të cilat ishin trashëguar brez pas brezi nga popullsia autoktone shqiptare dhe përdoreshin në jetën e përditshme private, ndërsa administrata dhe kisha sllave mesjetare në dokumentet dhe regjistrat e tyre i përdornin vetëm trajtat e toponimeve të përkthyera të protoshqipes.
Siç dihet, territoret prej Nis**t (Naissus) e deri te Velesi (Bilazora), që në Mesjetë ishin të përfshira në Dardaninë antike, nën sundimin e Bizantit deri në fund të shek. IX, ndërsa gjatë shekujve X dhe XI (927-1018) hyjnë nën sundimin e bullgarëve, të cilët më pak ndërprerje, i sunduan ato për gati 100 vjet, - Bizanti i ktheu nën sundimin e vet shtetëror deri në fund të shek. XII.
Gjatë sundimit bullgar, në hapësirën e Dardanisë ishte vënë shtresa e parë e toponimeve sllave, dhe ky shtresim sllav ka vazhduar me intensitet edhe më të madh gjatë shekujve XIII e XIV, kur tokat shqiptare u pushtuan dhe u administruan nga Nemanjidët serbë, për plot dy shekuj, deri në depërtimin e osmanlinjve (1389), të cilët mund të themi se ndërprenë sllavizimin e mëtejshëm të toponimeve dhe antroponimeve shqiptare në viset verilindore dhe helenizimin e mëtejshëm në ato jugperëndimore të Arbërisë Mesjetare etnolinguistike dhe etnografike, e cila, siç thamë, shtrihej deri përtej Nis**t (Naissus), Velesit (Bilazora) dhe Shtipit (Astibos).
Pas depërtimit të sllavëve në Ballkan, dhe sidomos pas vendosjes së administratës së tyre në tokat shqiptare gjatë shek. XIII – XIV, ata bënë ndryshime të mëdha në jetën shoqërore të popullsisë balkanike, si në aspektin material, ashtu edhe në atë religjioz. Administrata dhe kisha sllave ka lënë gjurmë të thella në të gjitha fushat të jetës shoqërore, por këto gjurmë më së shumti mund të shihen në lëmin e ndryshimeve të toponimeve, dhe sidomos në ndryshimin e antroponomisë (emrave) të njerëzve te popullata vendëse (shqiptare dhe vllahe).
Edhe mendimi i shumë dijetarëve vendës si edhe të huaj, e sidomos ai i bizantologut francez Alë d*kelie (Allain Ducellier), dhe të historianit anglez Noel Malkolm (Malcolm), është se gjatë sundimit mesjetar bullgar dhe atij serb, është vënë shtresa e parë e toponimeve sllave.
Po ashtu, Fanulla Papazogllu, bizantologe e njohur, në një punim të saj konkludon se Dardania duhet të konsiderohet si areal onomastik i veçantë. Fakti se emrat ilirë që gjenden në tërë territorin e Dardanisë, nga të cilët numri i tyre mjaft i madh janë pa dyshim me prejardhje ilire, dhe ata janë dëshmuar vetëm në Dardani, tregon se onomastika ilire në Dardani ka qenë autoktone dhe jo e marrë nga jashtë.
Në bazë të toponimeve të substratit të protoshqipes që janë shënuar në burimet shkrimore dhe historike sipas natyrës së gjuhës shqipe, mund të pohojmë se ato kanë dalë nga goja e shqipfolësve dhe se gjuha shqipe gjallëronte në hapësirën e ish-Dardanisë para dhe gjatë mesjetës, dhe vazhdimësia e saj sipas këtyre dëshmive onomastike nuk u ndërpre asnjëherë që nga kohët më të vjetra. Këto dëshmi onomastike, të cilat i kemi hulumtuar në regjistrat kadastralë osmanë, përforcojnë tezën e shumë dijetarëve që merren me studime albanologjike, e sidomos pohimin e çabejt, i cili pohon se gjuha shqipe u formua në territorin e sotëm gjuhësor të saj dhe se "Dardania dhe Arbëria Veriore bashkë me Krahinën e Matit, duhet të shikohen si pjesë e treës gjuhësore të shqipes së kryehershme".

Me pushtimin e tokave shqiptare nga serbët, filloi edhe ndryshimi i emërtimit të vendbanimeve në hapësirën e Ilirikut, ku përfshihej edhe Dardania. Kështu, që në mesjetë, në hapësirën e Kosovës, Maqedonisë, Shqipërisë Qendrore dhe deri te Selaniku i Greqisë, u bë edhe ndryshimi i toponimisë, siç shihet nga dokumentet dhe burimet shkrimore mesjetare: nga Durrahium-Durrës në Draç, nga Shkodër në Skadar, nga Ulkinon-Ulkos-Ulk në Ulcinj, nga Thessalonikis në Solun, nga Skupi në Skopje, nga Monastiri në Bitola, nga Bilazora-Vilazora në Veles, nga Dibër në Debar, nga Kërçovë në Kiçevo, e të tjera.
Autoktonia e popullit shqiptar është dëshmuar nga studiues të huaj dhe vendës, përmes toponimeve që kanë marrë formën nëpërmjet shqipes: Naissus-Nish, Scardus-Sharr, Scupi-Shkup, Scodra-Shkodër, Lisus-Lesh, Drivastum-Drisht, Drinus-Drin, Barbana-Buenë (Bunë) etj.
Lidhur me këtë çështje po sjellim të dhëna për disa vendbanime mesjetare me toponomastikë parasllave, që dëshmojnë se janë krijuar para pushtimit të tokave shqiptare nga sllavët, pra para shek. XII, kur vetëm pas tërheqjes së Bizantit nga hapësira e Dardanisë (në vitet 1186-1196), Nemanjidët serbë arritën ta pushtonin dhe të vendosnin administratën e tyre në një pjesë të viseve të Kosovës.
Toponimet me substratin e protoshqipes bard me prapashtesat latino-greke –us, -os dhe –is, mal, mol, si edhe me bazë të fitonimit të shqipes lul, lule - dëshmojnë se janë trajta të latinizuara dhe të greqizuara para vendosjes së administratës sllave në tokat shqiptare, siç kanë pohuar edhe disa onomastë sllavë: M. Pavloviç, P. Ilievski, M. Gër-goviç, M. Peshikan, D. Barjaktareviç, se toponimet me substratin e lartpërmendur hasen në arealin e Ilirisë (Iliricum).
Në defterët e shek. XV, kemi hasur vendbanimin mesjetar, i trashëguar nga mesjeta e hershme, me emrin Bardus - formë e latinizuar, i cili gjendej në afërsi të Kurshumlisë. Dëshminë e parë për emrin Bardinus që e has në ujdhesën Pag të Kroacisë qysh në shek. XI (1071), na e jep historiani i mirënjohur çek Konstandin Jireçek si dhe formën tjetër Barda, që e has në Tivar në vitin 1400. Edhe në krisobulat mesjetare serbe dhe të shek. XIV i hasim disa mikrotoponime me bazën bard.
Vendbanimi tjetër mbi bazën bard, që del në sanxhakun e Nis**t, në rrethinën e Leskovcit, është toponimi Berdonic, me alternimin a:e Bardonic, i zgjeruar me formantin e sllavishtes –ic. Toponimi ishte sajuar nga apelativi i shqipes bard, me sufiksin e greqishtes –on, me prapashtesën sllave –ic, Bard+on+ic > Bardonic.
Në vijim po përmendim toponimet mbi bazën bard, që për herë të parë i kemi hasur në regjistrat kadastralë osmanë: Bardus-i (i) Kurshumlisë, i sajuar nga baza bard+us>Bardus; Bardoniq-Bordoniq i Rozhajës, i sajuar nga baza bard+on+iq > Bardoniq; Bardoniqi i Gjakovës, i sajuar nga baza bard+on+iq>Bardoniq; Bardosan i Gjakovës (emri tjetër sllav Lipovac), i sajuar nga baza bard+os+an(e)>Bardosan = Bardhoshan; Bardiq (i) Nis**t, i sajuar nga baza bard+iq>Bardiq; Bardis-i, Bardiz-i, i sajuar nga baza bard dhe prapashtesa greke –is, bard+is>Bardis, trajta shqipe Bardiz (që gjendej në mes Prizrenit dhe Shkodrës); Bardovci i Shkupit dhe Bardova e Shtipit, Batus-i i Fushë Kosovës, i sajuar nga bat+us > Batus, në formën shqipe na del Batush. I njëjti toponim na del në Toplicë me formën e greqizuar dhe të sllavizuar Batonofc, i sajuar nga bat+on+ofc > Batonofc, si edhe toponimi Batusha e Hasit dhe Batusha e Studeniçanit afër Shkupit, janë shënuar me trajtat e shqipes nga bat+ush+a > Batusha.
Toponime parasllave të protoshqipes, mbi bazën dard-a kemi hasur në hapësirën e Dardanisë, ojkonimin mesjetar Darda në Pashtrik, ojkonimin tjetër Dardasi, në rrethinën e Ohrit, i sajuar nga dard+as+i>Dardas-i, trajta shqipe Dardhashi; Darda dhe Dardasi në mes Prizrenit dhe Shkodrës, ndërsa dy toponime të tjera i kemi hasur në formën e shtrembëruar nga administrata sllave, si Darllan dhe Dardishte në hapësirën mes Medvegjës dhe Leskovcit; pastaj Dardiq në anën e Rozhajës dhe Dardiq-i tjetër, në anën e Rogoznos-Bihorit si dhe mikrotoponimin Darlan në katundin Cërnicë të Gjilanit, i cili është shënuar nga administrata sllave e hershme me tingullin –ll në vend të tingullit –dh, d.m.th. me formën e shtrembëruar nga trajta burimore e mirëfilltë e protoshqipes Dardan-Dardhan në Darllan.
Toponimi mbi bazën Das, Dash, për herë të parë përmendet mbi një mbishkrim të datuar në shek. V – VI të erës sonë, i gjetur në rrethinën e Ulpianës së atëhershme nga arkeologu i mirënjohur shqiptar Skënder Anamali.
Toponimi Dasiq në rajonin e Vushtrrisë, si edhe Dashefce në anën e Klinës. Dy toponime me emrin Dashinc në Toplicë dhe dy të tjera në rajonin e Rozhajës dhe të Bihorit.
Toponime mbi bazën e fitonimit lule, të parën herë i gjejmë në burimet osmane të shek. XV, - Lulkofc në masivin malor të çiçavicës, pastaj në rrethinën e Leskovcit, dy toponime si G. Ljuljisa dhe D. Ljuljisa (Lulisa e Epërme dhe Lulisa e Poshtme), të shënuara me formën e greqizuar Lulis-a, nga apelativi i fitonimit të shqipes lule dhe sufiksi i greqishtes –is e formanti –a i serbishtes, Lul-is-a (Ljuljisa).
Po ashtu, në rajonin e Jeni-Pazarit, hasim dy toponime mbi bazën e fitonimit të shqipes: G. Ljuljac, D. Ljuljac (Lulaçi i Epërm dhe Lulaçi i Poshtëm), të cilat i ka deshifruar dhe i ka lexuar drejt studiuesi boshnjak H. Shabanoviç, sipas të cilit nuk kemi të bëjmë me apelativin e sllavishtes Lulaç, që disa studiues serbë mundohen ta lidhin me fjalën sllave llulla-kamishi i duhanit. Në rrethinën e Novabërdës hasim mikrotoponimin me trajtën Luloza-Luluza>Lulza.
Në Toplicë hasim këto toponime me prapashtesat latino-greke: -us, -os, -is, si: Gjakus, i sajuar nga gjak+us>Gjakus; Gjunis-Gjonis, nga gjun-gjon+is>Gjunis-Gjonis; Tanus-Tanusius, trajta shqipe Tanush (në rrethinë të Kurshumlisë); Tarkus-Tarkos, nga tark-thark+os>Tarkos-Tarkus, në mes të Jeni-Pazarit dhe Rashkës. Në këtë hapësirë këtë toponim e ubifikoi H. Shabanoviç, sipas të cilit s'ka të bëjë me vendbanimin e sotëm Trikose, që disa studiues serbë e identifikojnë në mes Zveçanit dhe Leposaviqit, prandaj nuk mund të pranohet ky ubifikim i tyre. Në anën verilindore të rajonit të Llapit ekzistonte një toponim si vendbanim me formën e shënuar në regjistra kadastralë osmanë, që mund të lexohet në dy mënyra, si: Qavos dhe si Qafos. Mendojmë se ky toponim ka për bazë apelativin e shqipes qaf(ë)+os>Qafos, me ndërndërrimin e tingullit -f ne -v nga ana e administratës së hershme sllave; njësoj e regjistroi edhe administrata osmane.
Toponime mbi bazën -mal, -mol, mbi bazën e apelitivit të shqipes –mal, gjatë procesit të romanizimit, e më vonë edhe të sllavizimit në hapësirën e Ilirikut gjatë periudhave të kaluara, i bënë rezistencë formës latine -mont dhe asaj sllave –pllanina, siç thotë onomasti i njohur sllav Milivoje Pavloviç. Këtë oronim të protoshqipes e kemi hasur në më se 20 toponime të mesjetës mbi bazën mal në hapësirën e Dardanisë, duke filluar prej Nis**t, Vranjës e Shtipit në verilindje, e deri përtej Novi-Pazarit në Përëndim dhe në hapësirë tjetër më të gjerë të Ballka-nit, një apelativ të cilin edhe Danilo Barjaktareviç e lidh me hapësirën e Ilirisë (Illiricum).
Në defterët kadastralë osmanë të shek. XV, hasim toponimin e regjistruar me formën G. Malç dhe D. Malç (Malça e Epërme dhe Malça e Poshtme-I.R.), ndërsa në hartat topografike austriake dhe angleze të shek. XIX, e gjejmë vetëm si një vendbanim me formën Malça, që gjendej në veri të Nis**t.
Po ashtu, në defterin e Sanxhakut të Nis**t të vitit 1494, e gjejmë të shënuar vendbanimin me formën Maloshishta, nga fjala e shqipes mal+osh+ishta > Maloshishta, që në atë kohë si dhe sot e kësaj ditë gjendet në jug të Nis**t. Ky vendbanim asokohe kishte 81 shtëpi, 35 beqarë dhe 8 të veja. Emrat e kryefamiljarëve të këtij vendbanimi ishin të sferës krishtero-sllave, mirëpo, në mesin e kryefamiljarëve kishte edhe kryefamiljarë me emra tradicionalë të krishterë shqiptarë: Konstandin i biri i Arbanasit, Mark-u i biri i tij; Gurguri i biri i Pavlit, Pavli i biri i Brajsal-it; Gurguri i biri i Brajsal-it, Petri i biri i Brajsal-it dhe Dushmani i biri i Brajsal-it.

Në rajonin e Krushevcit e gjejmë të regjistruar toponimin me dy forma: Maletin dhe Maletino, nga pluralia tantum i shqipes malet+in+o >Maletino.
Në rrethinën e Prokupit gjejmë toponimin e regjistruar me formën Malushic, nga fjala mal dhe prapashtesa -ush e shqipes si edhe prapashtesa +ic e sllavishtes, si mal+ush+ic > Malushic.
Në hapësirën e Jashanicës së Epërme në afërsi të Ribariçi gjejmë toponimin mesjetar Malevce, nga apelativi i shqipes mal+evce.
Në rrethinën e Novi-Pazarit, ekziston toponimi me emrin Malosh, ndërsa në hartat topografike austriane është shënuar me formën Malesh dhe në Sallnamenë e vilajetit të Kosovës me formën Malefça.
Në rrethinën e Gjilanit hasim toponimin Malofça, i regjistruar në defterin e Novabërdës të fundshekullit XV (1497-1498), ndërsa në nahijen e Izvornikut, hasim toponimin me formën tjetër Malisheva që ka të bëjë me vendbanimin e sotëm në rrethinën e Gjilanit.
Në regjistrat kadastralë osmanë, në fshatin Hodanofc të Kamenicës, hasim mikrotoponimin me parashtresën shqipe –ner të togfjalës**t Bashtina Nermal nga ner+mal.
Në defterin e sanxhakut të Vushtrrisë të shek. XVI hasim një vendbanim në rrethin e Komaranit me dy emërtime: Tumaleva dhe emri tjetër Sankofc nga Stankofc. Toponimi i parë është sajuar nga dy gjymtyrë, nga prefiksi –tu në vend të parafalës –te (formë dialektore popullore e shqipes) dhe apelativi i shqipes –mal+ prapashtesa sllave –eva > Tumaleva.
Në defterin e shek. XV për Rrafshin e Kosovës, e gjejmë të regjistruar toponimin me formën Mokrmal, që është sajuar nga dy gjymtyrë: nga mokr, fjalë me etimologji të errët, ndoshta nga fjala greke okris>kodër, me protezën –m, mokris, dhe me shndërrimin e o-së në –a, makris, dhe pas rënies së prapashtesës greke –is, na del toponimi me togfjalëshin dhe shqiptimin nga mokr në makr+mal>Makrmal. Edhe në Sallnamenë e vilajetit të Kosovës të vitit 1900, është regjistuar me formën Mokrmal, e në Sallnamenë tjetër Mokramal, në vend të Makrmal. Shqipfolësit e qujanë Makërmal, ndërsa sllavofolësit Mokromal. Sipas konfiguracionit gjeografik, vendbanimi është i vendosur në një kodër të vogël mali dhe nuk ka të bëjë me fjalën sllave –mokri, "i lagët", "i lagësht".
Në hartat topografike angleze (1860-1868), është shënuar toponimi Malese, i shënuar me formën e shtrembëruar në vend të emrit të mirëfilltë burimor Malësi, atëherë një vendbanim i vogël që gjendej rrëzë masivit malor të Sharrit, në mes fshatit Bob dhe Rakaj të Kaçanikut. Sot ka një vëllazëri që mban mbiemrin e këtij toponimi – Malësiu.
Po në këto harta topografike, e hasim të shënuar toponimin me formën Maluk, nga mal+uk, vendbanim që atëherë gjendej në afërsi të fshatit Masuricë të Vranjës.
Në rrethinën e Shkupit, në defterët osmanë e gjejmë të regjistruar toponimin me formën Malçishte, nga apelativi i shqipes mal+ç+ishte > Malçishte.
Po ashtu në rrethinën e Shkupit, ha-sim ojkonimin tjetër me togfjalësh Gumaleva, formë tautologjike, do të thotë toponim i hibridizuar, për të cilin deri më tash nuk ka bërë fjalë askush. Ky toponim dygjymtyrësh, sipas nesh, është sajuar nga pjesa e parë, një fjalë e gjuhës persiane -gu(h), (ku shkronja h- ka rënë), me kuptimin "mal", dhe gjymtyra e dytë është nga apelativi i shqipes –mal, me prapashtesën sllave –eva, si gu+mal+eva > Gumaleva. Ky vendbanim mesjetar kishte edhe kryefamiljarë me patronime tradicionale shqiptare, sipas leximit tonë, si: Radosav i biri i Prenko-s; Domeniku i biri i Sapo-s (Capo-s); Rela i biri i Sapo-s (Capo-s); Dhimitri i biri i Damo-s (Dhamo-s), etj.
Në defterin e timareve të Vojnukëve të shek. XV të sanxhakut të Qustendilit, ku përfshihej kazaja e Shtipit, ku përveç emrit të oronimit që mbante nahija e Maleshevës, është shënuar edhe toponimi si ojkonim me të njëjtën formë – Maleshev, sipas natyrës së gjuhës shqipe, e jo sipas trajtës sllave Maleshevo.
Përveç toponimeve që përmendëm më lart, kemi edhe toponimin e vjetër mesjetar, i cili për herë të parë përmendet në krisobulën e Stefan Deçanit (viti 1330), me formën e shtrembëruar Unjemir, në vend të Ujmir, sikur del në Klinë.
Në defterin e viilajetit Vlk (viti 1455), për Rrafshin e Kosovës, toponimi është i regjistruar me grafinë arabe-osmane, që lexohet vetëm si Unmir-Onmir, ndërsa paleografët osmanë nga Sarajeva, këtë toponim e kanë lexuar si Onamir dhe Onemir, sipas natyrës së gjuhës sllave, sepse toponimi nuk është shënuar me ndonjë fonemë që do të na riprodhonte zanoren –a apo –e, për ta lexuar këtë toponim dygjymtyrësh si Ona-mir apo si One-mir, lexim ky që në shqipe del me kuptimin Ana e Mirë. Kjo dëshmon se administrata osmane emrin e këtij toponimi e ka shënuar me trajtën e shtrembëruar të marrë nga regjistrat kishtarë sllavë, kurse në dokumentet e mëvonshme të administratës osmane e hasim me emrin Ujmir, e jo trajtat e shtrembëruara sllave: Unjemir, Onamir, Onemir, Unmir apo Onmir.
Vendbanimi Ujmir, në vitin 1455 kishte 12 shtëpi, 1 të ve dhe 1 beqar. Emrat e kryefamiljarëve të këtij vendbanimi ishin të sferës sllavo-krishtere, me përjashtim të dy kryefamiljarëve: Bogavec i biri i Plak-it dhe Pec-in i biri i tij. Emrin e formës shqipe Plak, përgatitësit e defterit e kanë lexuar jo drejt - Beljak.
Ky toponim, në Sallnametë e vilajetit të Kosovës na del me formën e shqipes Ujmir dhe, nuk del në asnjë regjistër tjetër osman me trajtën sllave Dobra Voda, në rrethinën e Klinës.
Një vendbanim tjetër mesjetar me emrin Ujmir e kemi hasur të regjistruar në dy defterë të shek. XV e XVI të sanxhakut të Dukagjinit, në rrethin e Elbasanit. Kjo është një dëshmi e fortë që mund të mbështesë bindjen se toponimi Ujmir i Klinës në mesjetë është shtrembëruar nga administrata e hershme sllave. Po të ishte toponimi sllav Unjemir më i vjetër, ai me siguri do të përdorej edhe gjatë periudhës osmane dhe pasosmane, e jo si Dobra Voda, që përmendet për herë të parë mbas vitit 1930-1940, që sikur shihet qartë, është përkthyer fjalë për fjalë nga toponimi i mëhershëm i shqipes Ujmiri.
Glisha Elezoviç këtë vendbanim e gjen të shënuar në Katastikun e Kishës së Deviçit, në vitin 1761, me format Unemir dhe Unamira, ndërsa në Fjalorin e vendeve dhe vendbanimeve të Mbretërisë Serbe-Kroate-Sllovene për vitin 1925, e gjen të shënuar me formën e shqipes Ujmir, e jo çiftin - Dobra Voda, dhe, lidhur me këtë emër, thotë: «Fjala është pa mëdyshje shqipe, me siguri nga ujë në voda, ose nga ona-ana e mir = "dobra, lepa strana".
Glisha Elezoviç ka qenë anëtar korrespondent i SANU (Akademia e Shkencave dhe Arteve e Serbisë) dhe, po të kishte qenë fjala sllave Unjemir e përshtatur me Ujmir në gjuhën shqipe, ai do ta shpjegonte këtë dukuri, sepse ai e njihte mirë gjuhën shqipe.
Historiani serb Rela Novakoviç, mendon se Ujmiri i Klinës që del në krisobulën e lartpërmendur me formën Unjemir, duhet lidhur me fshatin sakson Wunschöitz që lidhet me emrin sllav Unémir-Unislav të çekisë. Edhe Jireçek, në një punim të tij, duke cituar krisobulën e vitit 1330, thotë se vendi Unjemir është një emër i vjetër – antroponim serb, pa u thelluar më tepër në etimologjinë e këtij emri. Këtu duhet theksuar se kemi të bëjmë me toponimin dygjymtyrësh të shqipes uj(ë) /i/ mirë>Ujmir, e jo me antroponimin (emrin) serb Unjemir.
Edhe Muhamet Tërnava, në studimin e tij «Shqiptarët e sotëm të Kosovës në dritën e toponimeve », nuk pajtohet me mendimin e këtyre historianëve serbë, duke pohuar se krisobula e Deçanit nuk është ruajtur në formën origjinale, por në përshkrim të origjinalit dhe askush nuk mund të garantojë se edhe në origjinalin e saj ky toponim ishte shënuar si Unjemir e jo si Ujmir.
Për këtë arsye mund të mendohet se ky ndryshim i vogël midis këtyre dy trajtave të emrit të këtij vendbanimi mund të jetë shumë lehtë rezultat i ndonjë gabimi të padëshirueshëm të përshkruesit të krisobulës, aq më parë kur gabimet e këtilla nuk ishin të rralla për dokumentacionin mesjetar, sidomos kur ai përshkruhej disa herë. Tërnava nuk përkrah mendimin e historianit Rela Novakoviç, duke thënë se ky toponim ka prejardhje shqipe dhe është marrë nga shqipfolësit dhe, këtë formë që e ka edhe sot, e ruan që nga shek. XIV; për këtë citon edhe mendimin e Eqrem çabejt se ky toponim rrjedh nga gjuha shqipe.
Edhe Latif Mulaku dhe Mehmet Halimi mendojnë se ky toponim është përkthyer nga Ujmiri në Dobra Voda, dhe, përkthimi i tij është shumë i vonshëm. Në këtë frymë është krijuar toponimi Kroni i Bardhë (te Nushiqi, Kronj te Bal), me përkthimin gjithnjë të futur në kllapa (Bela Voda). Po kështu kemi edhe toponimet turke Kara Su (Uji i Zi), Ak Su (Uji i Bardhë) dhe Ek?i Su (Uji Mineral).
Toponimi tjetër mbi bazën ujë, është një vendbanim tjetër që del në krisobulën e Deçanit (viti 1330), që gjendet në juglindje të Gjakovës. Autorët serbë su-pozojnë se ky toponim ndoshta e ka marrë emrin sipas një mali të quajtur Ujezdin, i cili gjendej 15-20 km në anën përëndimore të fshatit Kosharë. Edhe pse forma e toponimit shqiptar ishte shtrembëruar, shihet qartë nënshtresa e tij shqipe, meqë trajta sllave Ujezdin nuk ka kurrfarë kuptimi në gjuhët sllave, prandaj gjatë sundimit të shtetit mesjetar serb, mori edhe emrin tjetër Radotinc. Siç shihet, ky toponim është përftuar nga apelativi i shqipes ujë, dhe prapashtesa e gjuhës shqipe –ëz, dhe në fund toponimi merr formën shqipe Ujëz.
Ky toponim është regjistruar edhe në dy defterët e sanxhakut të Dukagjinit (viti 1571 e 1591) në nahijen e Domeshtinit me dy emërtime - Radotinc dhe Ujëz, sepse administrata sllave para kohës osmane, kishte bërë përpjekje për ta ndërruar toponimin shqip më të vjetër Ujëz, për t'i humbur gjurmën e toponomastikës shqiptare.
Ky toponim është ruajtur deri më sot, ndonëse në atë kohë në këtë vendbanim nuk kishte popullsi sllave, dhe toponimi sllav i imponuar mbeti vetëm si gjurmë në këto dokumente, po më vonë u zhduk, ngase popullsia vendëse nuk e kishte futur në përdorim asnjëherë.
Në defterët kadastralë osmanë të shek. XV–XVI kemi hasur edhe toponimin Zym, po dhe me emrin tjetër sllav - Zubofc.
Etimologjia dhe semantika e këtij toponimi është e errët, por na duket se është me formë të shqipes. Ky horonim lidhet me apelativin e shqipes si zym ( < i zi + prapashtesa “ m> i zym, khs. hi, e për i përhim, mb.)+ prapashtesa mbiemërore – të 'i errët'. Ky shpjegim etimologjik pothuajse pajtohet plotësisht me konfiguracionin gjeografik, si një grykë mali me thepa të lartë, që e tregon edhe trajta çift, sllave, Zubovc, d.m.th. vend i thepisur. Në këtë frymë u krijua edhe ojkonimi Karashëngjergj (turq. kara "i zi"). Prandaj emërvendi Zym nuk ka të bëjë me formën turke yzym – rrushi, siç mendojnë disa studiues, meqë toponimi edhe në regjistrat osmanë është shënuar pa shtesën protetike ?, (vetëm si – Zym, e jo si ?z?m), dhe jo si emrat e tjerë më z nistore, që, sipas fonetikës turke, marrin shtesën protetike – i, ?, si p.sh. Izveçan = Zveçan, Izlatar = Zlatar, Smira - Izmir, etj.
Në fund po përmendim edhe toponimin Zhur, i cili përmendet si vendbanim në Aktdhuratën e Stefan Deçanit të vitit 1326, kur i dhuron disa fshatra Ipeshkvnisë së Prizrenit, përfshirë edhe Zhurin e Prizrenit.
Lidhur me prejardhjen e toponimit Zhur bën fjalë edhe akademik I. Ajeti, në një studim të tij, ku, në mes të tjerash, pohon se origjina e kësaj fjale duhet lidhur me fjalën latine sabur, - saburum, e cila, në gjuhën shqipe, sipas ligjeve të saj, ka dhënë trajtën shur, dhe, me kohë, nëpërmjet sonorizimit, ajo ka kaluar në zhur, me kuptimin shur, "rërë e hollë".
Ky toponim del i regjistruar edhe në defterin e hollësishëm të Rumelisë (viti 1451–1452), si vendbanim me 19 kryefamiljarë që përfaqësonin 19 shtëpi. Regjistruesi i këtij defteri i ka dhënë vetëm patronimet e kryefamiljarëve, një rast i rrallë ky, ku nuk jepen edhe emrat e tyre, siç shihet nga sa vijon: Barleti (Bardheci), Krajislavi, Barda, Olivera, Stojani, Barda tjetër, Nikisha, Gjini, Tanushi, Rako, Pavli, Dimitri, Kalina, Buçani, Barda tjetër, Marko, Bogdani, Novaki, Ivani dhe Buzeti-q*.
Nëse analizohen emrat e këtyre kryefamiljarëve, përkatësisht patronimet e tyre, përveç katër emrave tipikë sllavë (Stojani, Novaku, Krajislavi dhe Bogdani), 16 emrat e tjerë janë të sferës së onomastikonit tradicional shqiptar, duke llogaritur këtu edhe dy të veja me emra të krishterë: Olivera dhe Kalina, emra të femrave shqiptare në mesjetë. Katër kryefamiljarë na paraqiten me emrin Bardhi, njëri prej tyre me trajtën sllave Barlet (për Bardhec), e tre të tjerë, me trajtën sllave Barda, në vend të trajtës shqipe Bardi (Bardhi).
Duhet theksuar se një toponim tjetër gjendej në Mal të Zi del i shënuar edhe në dokumentet sllave të shek. XIV, si edhe në ato osmane të shek. XV, me formën e shqipes Zhur, që më vonë kishte marrë trajtën sllavizuese Zhur-oviq-i->Zhuroviq.
Përveç këtyre dy toponimeve që dalin në dokumentet sllave të shek. XIV, në regjistrat osmanë të shek. XV na dalin edhe dy toponime me emrin Zhur, por në trajtën e sllavizuar Zhurin, në anën e Rogoznës së Bihorit si edhe Zhurin-i tjetër në anën e Prokupes.
Edhe këto tri toponime të fundit me format e shqipes Zhur dhe prapashtesat sllave –in apo –oviq, dëshmojnë se kanë qenë në gojën e shqipfolësve edhe para vendosjes së administratës sllave-serbe në tokat shqiptare.
Hulumtimi dhe studimi i toponimeve, dhe veçanërisht i mikrotoponimeve mund të na ndihmojë për të zgjeruar njohuritë tona në shumë shkenca shoqërore, të cilat na mundësojnë të zbardhim dukuri të ndryshme gjuhësore dhe ngjarje historike të së kaluarës së popullit tonë, për të cilat, burimet shkrimore dhe historike, ose heshtin ose mungojnë fare.
Gjurmët onomastike që ka krijuar populli ynë gjatë shekujve, janë me rëndësi të shumëfishtë për historinë, gjuhësinë, gjeografinë, etnografinë, topografinë si edhe për shkencat ekzakte, për gjeodezinë, gjeologjinë e të tjera, andaj pritet që studiuesit e ardhshëm që këto gjurmë onomastike t'i studiojnë dhe t'i vënë në shërbim të shkencës albanologjike.
Toponimet si nënsistem i çdo gjuhësie të çdo populli, nëse ato deshifrohen dhe zbërthehen në pikëpamje etimologjike dhe semantike, atëherë ato e dëshmojnë se në një hapësirë të caktuar, atje ka jetuar populli që i ka emërtuar vendbanimet e veta në gjuhën e tij popullore, ndërsa shtresat e tjera gjuhësore të administratave të pushtuesve të huaj, qofshin ato kalkime, derivate apo formante të ndryshme, janë më të vona.


___________________ _
Burimet dhe literatura
1. Baskabanlik Arsivi, Istanbul, Maliye Mudevver defrteri nr. 12.
2. BBA Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Vlk (Defteri OB I-II, Orijentalni Institut, Sarajevo, 1974.
3. BBAI Arsivi, Istanbul, Tapu Tahrir Defteri, Defter-i Mufassal-i Liva-i Dukagin, nr. 499.
4. BBAI, Tapu Maliye Defter-i nr. 28,
5. BBAI Defteri Mufassal-i Liva-i Nish, nr. 27.
6. BBAI Defteri Mufassal-i Liva-i Alaca Hisar nr. 179 dhe nr. 567.
7. BBAI Defter-i Essami-i Voynuga-i Liva-i Kustendil, nr.21.
8. Pavle Iviq-Milica Grkoviq, Decanske hrisovule, Novi Sad, 1976.
9. Milos Milojevic, Decanske hrisovule, GSUD, Knjiga XII, Beograd, 1880.
10. R. Ivanovic, Decansko vlasteljinstvo, Istorijski casopis, Bgd, 1954, knjiga IV.
11. Miodrag Purkovic, Popis sela u srednjevekovnoj Srbiji, Godisnjak Skopskog Filozofskog Fakulteta Skopje, 1940,
12. Stojan Novakovic, Zakonski spomenici srpskih drzava srednjeg veka, Bgd. 1912.
13. Fanula Papazoglu, Dardanska onomastika, Zbornik filozofskog Fakulteta, knj. 7, Bgd. 1964.
14. Mayer, Die Sprache der Alten Illyrier, Band I, Wien, 1957,
15. Hans Krahe, Lexikon Altillyrischer Personennamen. Heidelberg, 1929.
16. Eqrem çabej, Hyrje nç historinë e gjuhës shqipe, Prishtinë, 1970.
17. Idriz Ajeti, Studime gjuhësore në fushë të shqipes, 1. Rilindja, Prishtinë, 1982.
18. Shefki Sejdiu, Semantizmi "bardh" në onomastikën e Dardanisë, Rilindjs, 19.X.1985.
19. Rexhep Ismajli, Disa çështje të onomastikës mesjetare, Onomastika e Kosovës, Simpozium i mbajtur më 25 – 27 shtator 1977, Prishtinë, 1979.
20. Selami Pulaha, Popullsia e Kosovës gjatë shek. XV-XVI, Tiranë, 1984.
21. Muhamet Tërnava, Popullsia e Kosovës gjatë shekujve XIV-XVI. Prishtinë, 1995.
22. Milivoje Pavlovic, Oronimet më të lashta të Ilirikumit, Gjurmime albanologjike, nr. 3, Prishtinë, 1966.
23. Rexhep Doçi, Antroponomia e Kosovës, Instituti Albanologjik, Prishtinë, 1990.
23. Iljaz Rexha, Sllavizimi i onomastikës së vendbanimeve mesjetare arbane në arealin e Dukagjinit, Vjetari, Arkivi Kombëtar i Kosovës, XXV-XXXVI, Prishtinë, 2001.
24. Iljaz Rexha, Regjistrimi i vendbanimeve dhe i popullsisë së kazasë së Novabërdës sipas defterit të fundshekullit XV, Arkivi Kombëtar i Kosoves, XXVII-XXVIII, Prishtinë, 2000.

Albanian Language




Më poshtë kemi bashkangjitur pemën e Gjuhëve Indo-Europiane! të ndërtuar në vitin 1974 nga Instituti i Gjuhëve në Suedi dhe botuar më 1975 tek libri botëror: Webster’s New Twentieth Century Dictionary, Unabridged Second Edition, De Luxe Color, William Collins and World Publishing Co., Inc., 1975. ISBN 0-539-048523-3 Një pemë të këtillë e ka botuar gjatë viteve 1985-1999 Historiani Arbëresh Aristidh Kola.


(Old) Albanian - Living legacy of a dead language?




According to the central hypothesis of a project undertaken by the Austrian Science Fund FWF, Old Albanian had a significant influence on the development of many Balkan languages. Intensive research now aims to confirm this theory. This little-known language is being researched using all available texts before a comparison with other Balkan languages is carried out. The outcome of this work will include the compilation of a lexicon providing an overview of all Old Albanian verbs.

Different languages in the same geographical area often reveal certain similarities, despite there being no evidence of a common origin. This phenomenon, known as "Sprachbund", is also evident in the Balkan region where the Albanian, Greek, Bulgarian, Macedonian and Romanian languages display common words and structures. The question is whether these languages have influenced one another, or whether one specific language has been decisive in shaping the evolution of the others?

A project by the Department of Linguistics at the University of Vienna aims to prove that (Old) Albanian was a major influence on the other Balkan languages. Linguist Dr. Stefan Schumacher and his colleague Dr. Joachim Matzinger are undertaking pioneering research in two key areas. The initial stage involves an in-depth examination of Old Albanian, as research into this language is extremely scarce in comparison to modern Albanian. This includes an analysis of the Old Albanian verbal system using all available written sources - the first study of its kind. In the second stage, the results are compared with the verbal systems of the other Balkan languages to establish where similarities occur.

Influences from Albania
As project leader Dr. Schumacher explains, the research is already bearing fruit: "So far, our work has shown that Old Albanian contained numerous modal levels that allowed the speaker to express a particular stance to what was being said. Compared to the existing knowledge and literature, these modal levels are actually more extensive and more nuanced than previously thought. We have also discovered a great many verbal forms that are now obsolete or have been lost through restructuring - until now, these forms have barely even been recognized or, at best, have been classified incorrectly." These verbal forms are crucial to explaining the linguistic history of Albanian and its internal usage.

However, they can also shed light on the reciprocal relationship between Albanian and its neighbouring languages. The researchers are following various leads which suggest that Albanian played a key role in the Balkan Sprachbund. For example, it is likely that Albanian is the source of the suffixed definite article in Romanian, Bulgarian and Macedonian, as this has been a feature of Albanian since ancient times.

Literature
This project is based on the entire body of available Old Albanian literature dating from between the 16th and 18th centuries. This will prove a real challenge for the researchers as it comprises 1,500 pages of text, each of which must be analysed extremely carefully. Dr. Matzinger comments: "Until now, very little research has been carried out on these texts, as we are dealing almost exclusively with Catholic religious literature that was first forgotten and then became taboo, particularly during the Communist era. Following the fall of Communism, this literature has once again emerged from the shadows, but, so far, there has been a lack of money and of background knowledge about Catholicism."

Due to their role in the FWF project, these old texts are receiving a new lease of life and taking their place as part of Austria's rich tradition of research into this area - indeed, the Austrian professor Norbert Jokl, who was killed by the Nazis, is known as the "father of Albanology". Jokl would no doubt have been proud to witness the first complete representation of the Old Albanian verbal system in the form of the lexicon that is to be produced at the conclusion of the research. This will provide a foundation for all future investigations into the verbal system of Albanian and will also prove invaluable to Indo-European studies and linguistics as a whole.

Scientific Contact
Dr. Stefan Schumacher
University of Vienna
Institute of Linguistics / Indo-European Studies
Dr.-Karl-Lueger-Ring 1
1010 Wien, Austria
T +43 / 1 / 4277 - 41 753
M +43 / 676 / 79 73 521
E stefan.schumacher@univie.ac.at

Austrian Science Fund FWF
Mag. Stefan Bernhardt
Haus der Forschung
Sensengasse 1
1090 Wien, Austria
T +43 / 1 / 505 67 40 - 8111
E stefan.bernhardt@fwf.ac.at

Link: http://www.fwf.ac.at/en/public_relations/press/pv200805-en.html
----------------------------------------------------------------------------------------------



Albanian Pronunciation Guide

Previous Page Folk Dancing/Teaching Home Page

A a, B b, C c, Ç ç, D d, Dh dh, E e, Ë ë, F f, G g, Gj gj,
H h, I i, J j, K k, L l, Ll ll, M m, N n, Nj nj, O o, P p,
Q q, R r, Rr rr, S s, Sh sh, T t, Th th, U u, V v,
X x, Xh xh, Y y, Z z, Zh zh

Albanian, the official language of Albania, has 36 letters of the Latin script that was standardized in 1909. Albanian is a branch of Indo-European and considered to be the only language derived from the extinct Illyrian language. Albanian also is spoken in Greece, Italy, Kosovo, Macedonia, Montenegro, South Serbia, and Turkey.

Albanian, is called "shquip" in Albanian itself. The ending of a noun depends on whether it is used in the definite or indefinite sense. Not only nowns, but proper names have definite and indefinite forms. In dictionaries, Albanian nouns are listed in the singular indefinite; which form is used depends on the role of the name in the sentence. One says that one is from Tirana or that one lives in Tirane.

Letters not listed below are pronounced approximately as in English.


A, a - a as in father
E, e - e as in let
Ë, ë - e as in term
I, i - i in machine
O, o - o as in port
U, u - u as in push; also u as in bull

C, c - c as in dance
Ç, ç - c as in cello
Dh, dh - th as in that
G, g - g as in go
Gj, gj - dj as in adjust
J, j - y as in yes
L, l - l as in lady (weak form)
Ll, ll - ll as in pull (strong form)
Nj, nj - ny as in canyon
Q, q - ch as in chew
R, r - r as in run (weak form)
Rr, rr - trilled as in the Spanish burro
Sh, sh - sh as in sharp
Th, th - th as in third
X, x - zz as in mezzo (a ts sound)
Xh, xh - dg as in edge
Y, y - i as in girl
Zh, zh - z as in azure

.