“Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin gjuhën shqipe”
Gazeta Panorama 17/12/2008
Ilir Cenollari
Sa e vjetër është gjuha shqipe, në cilat koordinata gjeografike është folur, si ka evoluar, cilët popuj janë marrë vesh përmes saj dhe dialekteve, cilat janë raportet e saj historike me greqishten e vjetër dhe latinishten..? Larg pretendimeve hipotetike dhe të paargumentuara, larg dëshirës së ndikuar nga nacionalizmi, më poshtë po japim vlerësimin e disa prej studiuesve më në zë të globit në lidhje me prejardhjen dhe vjetërsinë e gjuhës shqipe. Faktet janë tronditëse nëse do të vihen përballë asaj pjese të pranuar “zyrtarisht” deri tani nga gjuhëtarë, historianë e studiues shqiptarë e të huaj. As më pak dhe as më shumë historiografia shqiptare përballë fenomenit të vjetërsisë, prejardhjes, mbase edhe kohës së shkrimit të shqipes, ka nevojë të jetë më e qartë dhe këtë e kanë pohuar edhe gjigantë të kalibrit të Çabej.
Gjithsesi brezi i ri, por edhe i vjetër i studiuesve shqiptarë tashmë ka dhënë shenja se janë duke dalë nga kornizat e vjetra. Fatmirësisht shenjat janë të mira dhe të dukshme. Këtë duket ka pasur parasysh edhe akademiku Shaban Demiraj, kur ka shkruar në veprën e tij monumentale “Gjuha shqipe dhe historia e saj”, se: ”Hulumtimi dhe shpjegimi i elementëve ‘pellasgjike’ (më saktë, para ilire), që shqipja i ka trashëguar nëpërmjet ‘nënës’ së saj, mbeten një nga detyrat e rëndësishme të historisë së gjuhës shqipe”. Po le të shohim se në ç’përfundime kanë dalë kolegët e Demirajt në të gjithë globin, kur janë përballur me faktet për shqipen e lashtë.
Franz Bopp-i përcaktoi i pari se gjuha shqipe “i përket në mënyrë të sigurt familjes indoevropiane, por në elementet e saj themelore nuk ka ndonjë lidhje më të ngushtë, ose, aq më pak, ndonjë lidhje prejardhjeje me asnjërën nga motrat sanskrite (= indoevropiane) të kontinentit tonë”.
Vinçenc Xoberti, filozof italian (1801–1852) nënvizon: “Latinishtja është një gjuhë pellazgjike, që rrjedh nga eolishtja dhe e afërt me ato gjuhë që përdoreshin në Greqi para vërshimeve “Deukalonike”, d.m.th., me ata të huaj që flet Herodoti”.
Nieburi shkruan: “Në latinisht gjendet një fond gjysmë grek dhe se origjina e tij nga pellazgjishtja nuk duket e dyshimtë”.
Johan Seferin Fater (1771–1826) shpreh mendimin se përputhjet e shqipes me latinishten mund të kenë një origjinë të përbashkët të bartësve të këtyre gjuhëve.
Jernei Bartolomeo Kopitar ka arritur në përfundimin: “Kështu, pra, deri në kohën e sotme, në veri të Danubit, në Bukovinë, Moldavi e Vllahi, Transilvani, Hungari, si dhe në anën tjetër të Danubit, në Bullgarinë e mirëfilltë, pastaj në të gjithë vargun e Alpeve të Ballkanit, në kuptimin e vjetër më të gjerë të këtij vargmali, nga njëri det në tjetrin, në vargmalet e Maqedonisë, në Pind dhe përmes Shqipërisë sundon vetëm një formë gjuhësore, por me tri lloje lënde gjuhësore (nga të cilat një është vendase, ndërsa dy të tjerat kanë ardhur nga Perëndimi dhe nga Lindja”.
Xylanderi shkruan: “Fjalët e gjuhës shqipe, pa ndryshime thelbësore e pjesërisht nga rrënja, gjenden edhe në gjuhët e tjera, si në greqishten e vjetër e greqishten e re, në latinishte, në gjuhët romane, gjermanishten e vjetër, të re, suedisht, danisht, anglisht, sllavisht, persisht, arabisht, keltisht, baskisht e indishten e vjetër”.
Xylanderi shton se prapashtimi i nyjës shquese dhe fleksioni i saj më i zhvilluar se në baskisht, islandisht, suedisht e danisht, nuk gjendet në ndonjërën prej atyre gjuhëve të popujve që kanë ndikuar mbi shqipen. Përputhjet me sanskritishten tregojnë lidhje afrie të drejtpërdrejtë sesa të ndërmjetme, lidhje të afërt me trungun e përbashkët sesa me popujt që dolën më vonë në histori. Të njëjtën dukuri vë re edhe Franc Bopp-i.
Vicens Dorsa (studiues arbëresh) shkruan se në shqipe ruhen rrënjët e dialektit (digamës) eolik parahomerik.
Jeronim De Rada shkruan: “Analiza gjuhësore e përligj opinionin se në greqishten e vjetër gjendet një shtresë fjalësh, e cila i përgjigjet një periudhe më të vjetër të shqipes. Teza e Blumentalit rezulton e saktë”.
Elia Lates pohon se nuk ka asnjë arsye që të mos pranohet origjina ilire e popujve italikë.
Alfredo Trombeti pohon se fiset ilire u përhapën në tërë Gadishullin Italik, nga Venediku gjer në Pulia e Kalabri.
Ribezzo gjen përputhje të shumta mes onomastikës venete, japigje, ilire e shqiptare.
Jani Vreto thekson se rrënjët e fjalëve shqipe nuk gjenden as tek Homeri dhe as tek Hesiodi, sepse janë më të vjetra se ato.
Eqrem Çabej shprehet se në greqishten e vjetër ka disa fjalë, që shpjegohen vetëm me anë të shqipes. Një degë e shqipes vjen nga Egjeu, është egjeane, por nuk e shtjellon më tej këtë ide.
Adelungu te “Mithridati” shkruan: “Meqë trakishtja është një nga gjuhët e njohura më të lashta, ajo do të ketë ruajtur gjurmë më të shumta të një gjuhe nënë të lashtë, sesa gjuhët e fqinjëve të saj të afërt e të largët. Në gjuhën e mëvonshme greke nuk duken shumë fjalë rrënjë të keltishtes, gjermanishtes…, sepse, pasi u formua gjuha dhe populli i tyre, ata nuk u ndodhën në lidhje të drejtpërdrejtë me këta popuj, ajo duhet parë si një mbeturinë e trakishtes; trakët ishin fqinjët më të afërt të këtyre popujve jo vetëm në Evropë, por edhe në vendbanimin e tyre të parë në Azi, ku duhet të jenë formuar prej një burimi të përbashkët”.
Willy Borgeau në veprën “Ilirët në Greqi dhe në Itali” këmbëngul se Beotia, Akarnania, Etolia, mandej Argosi dhe Sparta janë të mbushura me antroponime e toponime ilire, se Boitoia dhe Argosi në zanafillë janë krijime ilire, d.m.th., pellazge. Të njëjtën pikëpamje mbron edhe gjuhëtari italian Bonfante.
Albrech Blumental ka gjetur gjurmë të shumta gjuhësore ilire në territorin e Greqisë. Kretçmeri, Budimiri, Krahe, Bonfante etj., kanë gjetur fosile të shqipes së moçme (të periudhës së bronzit) në Mikenë e më gjerë.
Maks Myler profetizon: “Do të vijë dita kur kjo gjuhë do të bëhet çelësi i shpjegimeve të sekreteve të mëdha”.
Malte-Brun përcakton: “Gjuha e ilirëve të lashtë, ose e shqiptarëve të sotëm është një gjuhë e veçantë, prejardhja e së cilës shkon deri në lashtësinë e thellë e madje në një kohë kur filluan të formoheshin secila në sferën e saj edhe gjuhët greqishte, latinishte, iberishte, keltishte, sllavishte, teutonishte dhe gotishte”.
Johan Georg von Han, hedh idenë e prejardhjes së përbashkët “tireno-pellazgjike” të ilirëve, epirotëve e maqedonasve, të cilët formojnë një degë të veçantë të rëndësishme të lashtësisë, krahas grekëve e romakëve. Hani nga mitologjia greko-romake përqas me gjuhën shqipe këto fjalë: Uranus, Rhea, Kronos, Kyklopea, Venus, Anna, Perenna, Anaitis, Zeus, Ge, Dhemeter, Deukalion, Thetis, Oceanus, Dif, Diel, Kybelle, Atlas, Vulkanus, Tinias, Tina, Ceres, Kore, Hermakes, Turms, Merkuris, Nemesis, Ruana, Pales.
M. Saqellari, gjuhëtar i sotëm grek, pranon se ka mjaft elemente, që dëshmojnë për hierarkinë parahelene, pellazge, të hyjnive të Olimpit”.
N. P. Elefteridhi pohon se greqishtja në pjesën më të madhe u formua gati e tëra nga gjuha pellasgjike.
Jakov Thomopullo dëshmon se ka lexuar mbishkrimet eteo-krete nëpërmjet gjuhës shqipe.
Enzo Gatti shkruan: “Gjeografia e lashtë e Evropës Mesdhetare është pothuaj e gjitha ilire …Emrat gjeografikë të Kretës, Korfuzit, Qipros, Sicilisë, Sardenjës, Baleareve… “.
Historiani francez Kantu shkruan: “...Në përgjithësi është pranuar se shqiptarët i përkasin racës pellasgjike… ata përbëjnë një racë mitike, si titanët dhe ciklopët... Faktet dëshmojnë se pellazgët sollën në Greqi, jo vetëm disa arte, por një sistem të tërë besimi, artesh dhe germash. Ajo ishte një racë po aq sa bujare, edhe e pafat. Gjuha e tyre, më e ngjashme me latinishten se sa me greqishten, u ruajt në dialektin eolian dhe në atë epirot, që helenët i cilësonin si barbarë”.
George Fred Uilliams, studiues amerikan, që në vitin 1914 shprehej se “po të kthehemi në parahistori, para se rapsodët homerikë t’i këndonin hyjnive dhe heronjve mitologjikë, para se të shkruhej gjuha greke, jetonte një popull i njohur me emrin Pellazg. Shqipja ka qenë gjuha e vërtetë e Homerit, e Aleksandërit të Madh dhe e Pirros së Epirit”.
Robert d’Angely shkruan: ”...Shqiptarët janë më të vjetër se grekët, kjo s’ka dyshim, tingulli monosilabik është provë për këtë. Origjina e shqipes dhe e greqishtes nxjerr në pah në mënyrë të padiskutueshme raportin e vërtetë mes tyre, atë të prejardhjes së greqishtes nga gjuha shqipe: nëna e saj”.
Eqerem Çabej vërente me mprehtësi se kontributi i shqipes për gjuhët e tjera ballkanike do studiuar më gjerë. Pyetja trashëgim a huazime shtrohet sot e gjithë ditën për një sërë fjalësh. Ka emra visesh me një pamje mjaft të moçme, fjalë që s’u dihet kuptimi. Nisur nga gjendja e njohurive të atëhershme, Çabej shprehej se ka një kundërvënie mes historisë dhe gjuhësisë përsa i përket vendit dhe kohës së formimit të gjuhës shqipe.
Nuk shohim asnjë kundërvënie mes arkeologjisë, historisë dhe gjuhësisë; këto shkenca përputhen në përfundimet e tyre, duke ndjekur secila rrugën e vet të pavarur të studimit. Çabej shprehte pikëpamjen se prehistoria e shqipes mund të ketë vazhduar në Gadishullin e Ballkanit, veçse gjuhësisht ajo s’mund të ndiqet.
Akademiku Shaban Demiraj në veprën monumentale “Gjuha shqipe dhe historia e saj”, shkruan: ”Hulumtimi dhe shpjegimi i elementëve “pellasgjike” (më saktë, para ilire), që shqipja i ka trashëguar nëpërmjet “nënës” së saj, mbeten një nga detyrat e rëndësishme të historisë së gjuhës shqipe”.
Si përfundim, mund të themi se shqipja përfaqëson zhvillimin gradual të gjuhës së lashtë vendase, autoktone ilire, përgjatë mijëvjeçarëve e dhe shekujve deri në ditët tona. Mendimi i Miklosiçit, gjuhëtar i dëgjuar, se: “…kështu, ne jemi të prirë, që, në mos të gjitha, të paktën shumicën e dukurive të shqyrtuara këtu t’ia atribuojmë elementit të vjetër vendas dhe besojmë që ky element të ketë qenë i një rrënje me shqipen e sotme, të cilën ne e shohim si vazhduese të ilirishtes”, është i bazuar dhe i drejtë.
G. Meyer pranonte se shqipja përfaqëson një fazë të re të ilirishtes së moçme, ose më saktë të njërit prej dialekteve të moçme ilire. Ndërsa Kretchmeri shtonte se kjo është kaq e vërtetdukshme, saqë njeriu duhet të sillte arsye shumë të rëndësishme për ta kundërshtuar atë. Duke bërë një sintezë të këtyre veçorive gjuhësore, Çabej arrin në përfundimin e sigurt se shqipja buron prej shkallës më të lashtë, pavarësisht se me cilën gjuhë jo greke të Gadishullit Ballkanik të kohës antike është identike ajo shkallë e lashtë.
------------------
*) Pedagog, poet dhe studiues i historisë
Wednesday, January 21, 2009
Përtej 16 shekujve - VIZATIMET PARAHISTORIKE NË SHQIPËRI
Përtej 16 shekujve Prof. Ramadan Isuf Sokoli
Përtej 16 shekujve/Ramadan Sokoli; Tiranë Koha, 2002 V. 11, 184 f ISBN: 9992 7 787 0 9
VIZATIMET PARAHISTORIKE NË SHQIPËRI
Zanafilla e krijimtarisë figurative në vendin tonë humbet nëpër mugëtirën e mijëvjeçareve parahistorikë. E ashtuquajtura "parahistori" eshte një lak kohor pa kufij të përcaktuar, ku përfshihen shumë shekuj e madje, disa mijëvjeçarë.
Një ndër arritjet e shënuara të arkeologjisë sonë është depërtimi nëpër shtresimet e thella të së kaluarës së vendit tonë, duke zbuluar përmes hulumtimesh të thelluara një sërë të dhënash rreth banorëve të kryehershëm që ua kërcënonin vetëqenien. Giurmimet sistematike në këtë rrafsh morën hov të veçantë, sidomos gjatë gjysmës së dytë të shekullit tonë. Duke u thelluar prore në të kaluarën e largët e duke sjellë ndihmesë të vyer për davaritjen e mjegulInajës së atyre kohëve të mugëta. Megjithatë, njohuritë rreth parahistorisë së vendit tonë janë ende mjaft të kufizuara. Prandaj për të depërtuar nëpër ato kohë të stërlashta nevojiten gjurmime ngulmuese.
tè mëtejshme nëpër një hapsirë më të gjerë, qoftë brenda, qoftë jashtë kufijve shtetërorë tè tanishëm.
Një nga arritjet e shënuara te arkeologjisë sonë gjatë këtyre 10 vjeçarëve te fundit është zbulimi i vizatimeve parahistorike në sipërfaqen e shkëmbit të Spilesë, pranë fshatit Tren, pastaj vizatimi shkëmbor në strehën e një zgavre malore që ndodhet në Lepenicë, rrethi i Vlorës dhe së fundi, vizatimi në faqen e shkëmbit te Guri i Reçit të Lurës, rrethi i Dibrës.
Përshkrimet dhe kumtimet e para rreth këtyre tri vizatimeve i ka bërë arkeologu ynë, Myzafer Korkuti. Disa syresh janë botuar në shtypin periodik. Në fshatin Ungrej të Dukagjinit ndodhet i ashtuquajturi "Guri i shkruem", me mbishkrime dhe idiograma ende të padëshifruara, meqë deri më sot ky gur nuk është shqyrtuar as nuk është përshkruar. Edhe në fshatin Xibër të krahinës së Matit kemi një vizatim të ngjashëm me atë të Recit. Mjerisht per këtë vizatim, hepërhë, nuk kerni ilustrime e as përshkrime. Ndërsa në kodërvarret e Kuçit të Zi (rrethi i Korçës) është zbuluar një fibul prej bronxi, e cila ka të vizatuar në sipërfaqe një siluetë kaprolli. (fig. 1) Mendohet se kjo fibull i përket shekujve XII XI para epokës sonë.
Përvec vizatimeve të lartpërmendura kerni edhe disa vizatime shkëmbore në veri të Himarës. Por. meqë këto vizatime nuk u përkasin kohërave parahistorike, nuk po marrim kesaj radhe shqyrtimin e tyre.
Përshkrirni
Pranë vendbanimit parahistorik të Trenit prapa grykës së ngushtë te liqenit të Prespës së Vogël, rreth 500 m larg shpellës së quajtur "Gryka e ujkut", ndodhet një vizatim parahistorik, në të cilën pasqyrohet një skenë gjuetie. Ky vizatim, i zbatuar lart mbi sipërfaqe të tokës 1.50 me 2,10 m, përbëhet nga nëntë figura, katër syresh paraqesin katër gjahtarë hipur mbi kuaj, ndërsa katër te tjerët paraqesin katër zagarë në ndjekje të një dreri.
Tërë këto figurajanë kompozuar në dy bIloqe: Në qendër, brenda përmasash 9 - 14 cm janë vizatuar tre gjahtarë hipur mbi kuaj dhe pranë këtyre vërehen tre zagarë që vrapojnë gojëhapur dhe me bisht përpjetë, duke ndjekur një kaproll. Ndèrsa sipër tyre dei më në pah figura e një gjahtari tjetër bashkë me zagarin përkatës. Këto dy figura zënë një hapsirë prej 25 cm me 32 crn. Të gjitha figurat e lartpërmendura paraqiten si profile siluetash të thjeshtëzuara, por me një farë vërtetësie thelbësore. Pasi janë vizatuar me gërricje në sipërfaqen e rrafshët të shkëmbit, janë ngjyrosur me një fare lende gëlqerore të zverdhur gjatë rrjedhës së kohës. Kjo ngjyrosje i dallon figurat nga sfondi i përhimët i shkembit.
Në rrethin e Vlorës, në shpatin verilindor të malit të Lepenicës, rreth 800 m lart mbi nivelin e detit, kemi një tjetër vizatim shkëmbor parahistorik të zbatuar në strehën e një zgavre. Ky vizatim përbëhet nga 27 figura, CAPut" syresh janë antropomorfe, të stilizuara në stilin filimorf. Këto figura janë vendosur në një plan që zë një hapsirë prej 1.40 m clhe 2,40 m. Kompozimi i tyre duket si në rrëmujë. Ndonëse nuk u mungon një fare ftillimi. Përveç siluetave antropomorfe, në këtë vizatim vërehen disa motive gjeometrike, ca syresh në trajtë katërkëndëshe të ndara në vija paralele e ca te tjerë në trajtë të parregullt Figurat e njerëzve janë trajtuar fare thjesht, në përrnasa që lëvizin nga 12 cm deri në 18 cm, me nga një vizë pungule të trashë për trungun e tyre e më nga një pikël te theksuar në majë per kokën, ndërsa gjymtyrët, d.m.th, krahët dhe këmbët e tyre janë vizatuar me kryqëzimin e dy vijave të lakuara poshtë. Në mesin e hapësirës së gjymtyrëve shquhen pikla të theksuara, te cilat, mesa duket, përfaqësojnë gjininë e figurave, d.m.th. organeve te tyre gjenitale. Tërë vizatimi i lartpërmendur ze një hapësirë prej 2.40 m gjatësi me 1.40 m gjeresi.
Në rrethin e Dibrës, në fund të faqes së shkëmbit te Guri i Reçit të Lurës, kemi një tjetër vizatim me gërricje.. Ky vizatim, i zbatuar 1.30 m deri 2.90 lart nga toka, ze një hapësirë prej 1,80 me 2.75 m. Në krye të këtij vizatimi spikat figura e një rrethi të pjestuar me katèr nga dy viza diametrale të kundërta prej 22 cm. Në këtë rreth është vizatuar një figurë gjeometrike në trajtë katërkëndëshi të çrregullt, me skaje të lakuar e me përmasa 60x60 cm. Kjo figurë është e ndarë përbrenda në dymbëdhjetë pjesë nga disa viza të ndryshme. Poshtë figurës katërkëndëshe vërehen disa rrathë me të vegjël, të përshtatur nga tri ose me shumë viza diametrale. Përveç këtyre, në këtë vizatim vërehen disa figura antropomorfe tepër të stilizuara, Këto figura, bashkë me atë të katërkëndëshit, janë vizatuar edhe në anën e majtë te kompozimit. Vështrimi i trajtës rrethore (simbol i kultit te diellit), si ai i trajtës antropomorfe, është fare i qartë, ndërsa vështrimi i kësaj trajte rrethore nuk është zbërthyer ende.
Duke u mbështetur në disa copa qerarnike të gjetura aty pranë, mendohet se ky vizatim shkëmbor i përket epokës së bronxit. Këto vizatimet e fundit, siç shihen përmes parashtrimit te mësipërm, ndryshojnë shumë nga vizatimi parahistorik i shkëmbit të Spilesë, qoftë nga pikëpamja tematike, qoftë nga pikëpamja tipologjike. Mesa duket, këto dy vizatime nuk i përkasin të njëjtës kohë e as të njëjtës gjendje shoqërore. Zbèrthimi i tyre mplekset me një sërë çeshtjes të ndërlikuara, për të cilat nuk mjaftojnë vetëm vrojtimet arkeologjike të njëanshme.
Shumë e thjeshtë është tipologjia e këtyre trì vizatimeve, qoftë në parvazin e siluetave, qoftë në skematimin e tyre përmes trajtash lineare. Nga kjo pikëpamje, ato shëmbëllejnë shumë me vizatimet e fëmijëve. la vIen të theksohet se figurat e njerëzve dhe të kafshëve në skenën e gjuetisë, ndonëse shumë të skematizuara, kanë një farë vërtetësie thelbësore në një farë lëvizje dinamike, pavarësisht se siluetave u mungon ndijimi i distancës, d.m.th, perspektiva e mirëfilltë. Kjo mangësi i ngatërron përmasat e figurave te afërta me të largëtat. Vetkuptohet se disa cilësi të këtyre vizatimeve parahistorike janë kushtëzuar nga shkalla e zhvillimit te atyre njerëzve parakë si dhe nga mendësia apo botëkuptimi i tyre, që ndryshonte shumë nga botëkuptimi i kohës sonë.
Prandaj shqyrtimi i cilësisë së këtyre vizatimeve nuk duhet të kufizohet vetëm në këndvështrimin estetik. Si çdo dukuri njerëzore edhe kjo e ka parabolën e zhvillimit të vet. Nuk përjashtohet mundësia që në këtë rnes te ketë ndikuar pak a shumë edhe aftësia e autorëve përkatës. Mundësitë e tyre shprehëse mund të jenë vështirësuar nga vetë pozicioni thik i sipërfaqes së shkëmbit apo i strehës së shpellës. Ia vlen të nënvizohet si dukuri kuptimplotë, se figurat e kafshëve në vizatimin e Spilesë së Trenit jane përvijuar di& më mire se ato të njerëzve. Ndërsa në vizatimin e strehës së zgavrës malore të Lepenicës si dhe në ato të Gurit të Reçit mungojnë fare figurat e kafshëve. Tani nuk dimë ende se çfarë mjetesh mund të kenë përdorur të parët tanë për gërricjen e këtyre vizatimeve në sipërfaqe të shkëmbit. Ndërsa për ngjyrosjen e tyre kanë shfrytëzuar lëndë ngjitëse që mund të qëndrojë gjatë në sipërfaqen e shkëmbit.
Analizat spektrale te bëra në laboratorin e Institutit të Minierave e Gjeologjisë kanë vërtetuar se për këtë qëllim është shfrytëzuar gëlqerja, e cila gjendet me shumicë në natyrë dhe përveç kësaj parapëlqehej nga të parët tanë për ngjyrën e bardhë "ogurmirë««. Analizat e lartpërmendura kanë ndihëmuar gjithashtu në përcaktimin e moshës së këtyre vizatimeve, siç do të shihet me poshtë. Ndoshta për zbatimin e ngjyrës së figurave të parët tanë mund të kenë përdorur bulën e gishtit të dorës në një kohë kur furça e peneli nuk ishin shpikur ende.
Rreth këtyre vizatimeve parahistorike gëlojnë pikëpyetjet:
Cila është mosha dhe gjeneza e tyre? Cili është vështrimi dhe qëllimi i tyre? Në çfarë rrethanash apo kushtesh shoqërore janë zbatuar? Çfarë njoftimesh mund të nxirren nga kësi pasqyrimesh?
Krijimtaria artistike në përqjithësi nuk është dukuri e vetmuar, por është një pjesë përbërëse e njerëzve. Rrjedhimisht, për të depërtuar në thelbin e kësaj dukurie duhen shqyrtuar lídhjet e ndërsjellta me anët e ndryshme të jetës.
Midisi
Mendohet se vizatimet parahistorike fillimisht janë zbatuar në natyrë të hapët, në sipërfaqen e jashtme të shkëmbinjve, ndërsa vizatimet apo pikturat parahistorike te bëra në brendësinë e shpellave, janë më të vona. Këto piktura te bëra në thellësinë e errët të atyre midiseve, nën ndriqimín e dritës së vravashkave, ndryshojnë mjaft nga vizatimet e bëra përiashta atyre midiseve në dritën e diellit. Mendohet gjithashtu se njerëzit parahistorikë të cilësuar si troglotitë, nuk banonin gjithmonë brenda zgavrave malore, por i shfrytëzonin shpellat përkohësisht, qoftë për fu mbrojtur nga ngricat, qoftë për fu mbrojtur nga bishat dhe nga armiq të ndryshëm, Tani dihet, se eclhe më vonë, d.m.th. gjatë periudhave historike, janë shfrytëzuar shpellat për banim të përkohshëm. Këtë fakt na e dëshmonë shkrimet e disa autorëve të lashtësisë, si p.sh. Herodoti (IV 183) clhe Plini (Nat. Hist. V. 5), të cilat tregojnë për një bashkësi troglotitesh në Dardani, ndërsa Lukreci (V. 930 1004) si dhe Virgjili (Eneida VIII 314), tregojnë për shpellakët e krahinës së Laçios në Itali, pastaj Taciti (Germ. 16) tregon për shpellakët e kohës së tij në Gjermani.
Trajtim të posaçëm meriton lidhja e disa shpellakëve me mitet apo kultet e lashta. Disa zgavra malore apo shpella u kanë shërbyer ithtarëve të gurëve (Litolatria) për veprime kulti, jo vetëm gjatë kohëve parahistorike, por edhe më vonë, d.m.th gjatë mesjetës, madje eclhe më këndej. la vlen të përmendet një njoftim i Herodotit, sipas të cilit gjashtë shekuj para erës sonë vendasit e Luginës së Vjosës strehonin tufa dhensh në shpellat malore të Labërisë. Tufa te tilla dhensh, përkushtuar kultit të diellit kishte asokohe sidomos në rrethin e VIorës. Tani, nuk dihet se përse pikërisht streha e zgavrës malore e Lepenicës ka qenë zgjedhur për një vizatim të tillë nga barinjtë (ndoshta) endacakë apo qjysmendacakë që veronin nëpër stanet malore bashkë me bagëtitë në kërkim të kullotave.
Ndryshe nga vizatimi i strehës së Zgavrës së Lepenicës, vizatimi shkëmbor i Spilesë së Trenit pasqyron thjesht, por me vërtetësi një nga pamjet ejetës së përditëshme të së kaluarës së kryehershme të vendit tonë. Dihet, se dikur njerëzit parahistorikë jetonin kryesisht me gjueti e më vonë edhe me blektori. Pra, fillimisht, gjahu ishte burimi parësor i ushqimit të tyre. Asokohe, disa kafshëve të egra u shfrytëzohej jo vetëm mishi për ushqim, por edhe lëkura për veshmbathje, madje u shfrytëzoheshin edhe brirët apo kockat si alamisë për punë te ndryshme.
Gjahu në epokën e Gurit bëhej me hedhje peshash nga larg si dhe me goditje çomangash e kopaçësh të trasha nga afër. Shigjeta, heshta dhe mëzdraku ishin armët më të rëndomta në kohët e lashta. Përveç mjeteve të lartpërmendura, gjahtarët parahistorikë shfrytëzonin për gjah disa kafshë të zbutura. Në skenën e gjuetisë kolektive që pasqyron vizatimi shkëmbor i Spilesë së Trenit, vërehen krahas kaprollit dhe gjahtarë si dhe dy kafshë shtëpiake; kali dhe zagari, d.m.th dy kafshë të zbutura që në epokën e Gurit, sipas të dhënave paleozoologjike. Përsa i përket qenit, (Canis Familiaris), dihet se kjo kafshë gjitare me nuhatje shumë të mirë, u ka shërbyer njerëzve jo vetëm si zagar gjahu, por eclhe si roje banesash, bagëtish dhe stanesh. Gjithashtu edhe kali është shfrytëzuar jo vetëm si kafshë për t'i hypur e si bartës ngarkesash, por eclhe si kafshë e shkathët në ndihme të gjahtarëve. Po për këtë qëllim stërviteshin e shfrytëzoheshin edhe shpendët rrëmbyes me kthetra të fuqishme, si p.sh, skifteri për gjahun e imët, si gjahun e zogjve dhe kafshëve të vogla. Me këtë rast ia vIen të theksohet se vendi ynë dikur gëzonte nam të madh për stërvitjen e skifterëve të gjahut.
Qëllimi
Vizatimi parahistorik në strehën e zgavrës malore te Lepenicës, (siç u tha më lart) ndryshon shumë nga vizatimi shkëmbor i Spilesë së Trenit. Në këtë të fundit pasqyrohet një nga pamjet e jetës së dikurshme të vendit përmes disa cilësive "tregimtare'~, pra një skenë gjuetie kolektive në të cilën figurat e njerëzve dhe te kafshëve të skematizuara nuk janë sajime të fantazisë, por kanë një farë vërtetësie, kanë vëllimet përkatëse si dhe një farë lëvizjeje dinamike ku nuk mungon ndijimi i hapësirës, kurse në vizatimin tjetër paraqitet një grumbull siluetash në stil filimor të kompozuara si në rrëmujë, ndonëse as këtyre nuk u mungon një farë ftillimi, sidomos përsa i përket qëndrimit stereotip të figurave çka të kujton një të valltarëve popullorë. Nga përsëritja a ritmike e figurave antropomorfe në të njëjtin qëndrìm krijohet përshtypja se kemi të bëjmë me pasqyrimin e ndonjë vallëzimi ritualistik. Vetëkuptohet se skena të tilla nuk janë vizatuar kot me kot e pa ndonjë qëllim. Po vallë çfarë qëllimi do të kenë pasur njerëzit parahistorikë të këtyre vizatimeve? Për të shprehur përfytyrimin e tyre, apo për t'u kumtuar të tjerëve një mendim, një pororsi, një mesazh etj? Apo kishin qëllim thjesht argëtues e zbukurues? Këtyre pikëpyetjeve nuk është e lehtë t'u përgjigjesh prerazi. Lidhur me qëllimin e vizatimeve parahistorike në përgjithësi janë shprehur pikëpamje të ndryshme. Deri në fillim të shekullit tonë mbizotëronte mendimi se vizatime të tilla në shumë vende të botës ndërlidhen me botëkuptimin e stërlashtë magjik. Kjo pikëparnje vazhdon të ngulmojë ende në kohën tonë përmes debatesh e polemikash të mbështeturat në vrojtimet rreth parakëve bashkëkohore, dmth. Aborigjenëve të Australisë, zuluve të Afrikës, eskimezëve dhe karibove të Amerikës, etj, të cilët vazhdojnë të jetojnë gjithnjë, pak a shumë si në kushtet e njerëzve parahistorikë të epokës së gurit. Siç dihet baza kryesore e jetesës së njerëzve parahistorikë lidhej me gjuetinë, prandaj është e kuptueshme paraqitja e skenave të gjahut. Përmes vizatimeve pasqyron jo vetëm kushtet e jetesës së atëhershme, por shpreh edhe botëkuptimin e gjahtarëve parahistorikë. Asnjë fare veprimtarie nuk mund të gjykohet drejt duke e shkëputur nga mendoria e njerëzve perkatës. Ndërkohë është vërejtur se në krijimtarinë e parakëve te kohës, ashtu si gjahtarët parahistorikë i kundrojnë disa fare kafshë të egra, jo vetëm si burim jetese, por edhe si krijesa te pajisura me veti misterioze. Prandaj, me sa duket, figura e drerit këmbëgjatë, të shkathët e me brirë të degëzuar rrema rrema, kundrohet si emblemë e fuqisë dhe e pjellorisë. Si e tillë kundrohet në një fibul të gjetur në kodërvarret e Kuçit të Zi (Treva e Korçës). Kjo fibul, sipas arkeologëve, i përket shekujve VII VI para erës sonë, Giithashtu. figura e kalit, vizatuar në stilin e ashtuquaitur subnatyralist, zë një vend të dukshëm në vizatimet parahistorike të Hallshtatit, në një kohë kur kjo kafshë njëthundrake ishte zbutur, dmth. ishte bërë kafshë shtëpiake.
Sipas pikëpamjeve më të përditësuara, vetëm teoria e magjisë dobiprurëse nuk është e mjaftueshme për të shkoqitur plotësisht qëllimin e vizatimeve parahistorike. Gjithashtu mendohet se as teoria e botëkuptimit totemik rreth ndërlidhjeve mes kafshëve dhe njerëzve të epokës së gurit nuk mjafton për ta qartësuar plotësisht këtë qëllim. Rrjedhimisht për zbërthimin e të gjitha çështjeve të ndërlikuara që ngërthejnë në vetvete vizatimet parahistorike, nevojitet ndihma e shumë rrafsheve të dijes, duke përfshirë edhe analizat laboratorike.
Domethënia
Studiuesit e vizatimeve parahistorike ballafaqohen gjatë punës së tyre me gjithfarë vështirësish, të cilat mpleksen me shumë çështje të ndërlikuara. Kuptohet se nuk është e lehtë të depërtosh nëpër mugëtirën e shekujve apo mijëvjecarëve të kaluar për të zbërthyer shprehjet e njerëzve të stërlashtë me te cilët na ndan një lak kohor shumë i madh. Rrjedhimisht, për të kuptuar e për të zbërthyer mesazhe te tillë, nuk mjaftojnë vetëm vrojtimet arkeologjike me ndihmën e shqyrtimeve etnografike, mitografike, sociologjike, paleografrike edhe paleozoologjike.
Në vizatirnin parahistorik te strehës së zgavrës malore të Lepenicës, përveç figurave antropomorfe, vërehen disa figura gjeometrike. Ca në trajta katrore e ca në trajta.të çrreguIlta, te cilat nuk dihet ende se çfarë nënkuptojnë. Eshtë shprehur mendimi se ndoshta mund të jenë elementë "dekorativë" me një fare vështrimi simbolik ose mund te jenë pasqyrime tipologjike, në të dy vizatimet e lartpërmendura vërehet një mendësi dhe mënyrë shprehjesh figurative shumë parake.
Këso shprehjesh u shëmbëllejnë metaforave enigmatike. Lidhur me disa motive të vizatuara në strehën e zgavrës malore të Lepenicës lind pyetja: Vallë a mos kemi të bëjmë me një farë ideogrami? Për të zbërthyer këtë "rebus" na vjen në ndihmë vetë emërtimi përkatës "shpella e shkruar" siç e quan populli. Pra, ndoshta jemi në prani të bulëzave të ndonjë sistemi shkrimor piktografik shumë të hershëm. Dihet se sistemi shkrímor alfabetik për të arritur në gjendjen e tanishme ka kaluar nëpër disa etapa të ndryshme. Dihet gjithashtu, se piktografia, dmth. paraqitja e disa shenjave simbolike nëpërmjet gërricjeve në sipërfaqe të shkëmbinjve, ka zënë fill në epokën e gurit. Në fazën e parë të kësaj dukurie, renditet e ashtuquajtura etapë "memonike" që ua ndihmonte kujtesën njerëzve nëpërmjet disa shenjave simbolike.
Pastaj radhitet etapa piktografike e mirëfilItë me përfaqësimin e sendeve nëpërmjet figurave nga fonogramet apo gërmat te cilat përfaqësojnë tinguj të ndryshëm. Fonogramet, nga ana e tyre, ndahen në: a) Rrokësorë (kur përfaqësojnë nga një rrokje të vetme). B), Fjalësorë (kur përfaqësojnë një fjalë te plotë dhe c) Alfabetikë (ku çdo shkronjë përfaqëson një tingull të veçantë). Pra, nga etapa piktografike në etapën simbolike sikur është mjegulluar vështrimi i figurave te vizatuara, meqë ato nuk përfaqësonin diçka të përcaktuar, por e nënkuptonin. Rrjedhimisht, disa figura të sistemit piktografik, që shërbenin sa për të ndihmuar kujtesën, shëmbëllejnë me gjëagjezat... Dhe ky është shkaku i vështirësive që nxjerr zbërthimi i domethënies së tyre.
Dihet se nga simbolet piktografike janë gjinikuar disa shkronja të sistemit shkrimor fenikas. Dihet gjithashtu se hieroglifet fillimisht kanë qenë idiograme lineare me mjaft elemente piktografikë. Mendohet se shumë shkronja në zanafillë kanë trajta nojmash njerëzore. Piktogramet e fìgurës antropomorfe gjatë procesit të thjeshtëzimit kanë pësuar tjetërzime në paraqitjen e trajtës së tyre, duke arritur në një vijë pingule te kryqëzuar nga dy vija të drejta ose të lakuara. Mesa duket drejtimi i ndryshëm i gjymtyrëve, d.m.th, i krahëve të përthyer e të ngritur përpjetë ose të lëshuar teposhtë, shpreh diçka të përcaktuar. Kalimthi vrojtojmë se përmes idiogrameve të lashtësisë janë trashëguar njësitë matëse te hapësirës si p.sh. "gisht", "perçik" pëlIèr nbë", "pash", "këmbë" e "hap". Giithashtu numrat e sistemit romak i (nje), Il (dy), III (tre), IV (katër), V (pesë), deri në dyfishimin e tyre e tutje janë gjinikuar nga sasia e gishtërinjve. Disa, kësi motivesh simbolike ishin shumë të përhapur në traditat etnokulturore indioeuropiane, duke përfshirë edhe stërgjyshërit tanë ilirë, si p.sh ideogrami kuneiform i Mesopotamisë; a) që dìkur vështronte vathën e bagëtive, ose ideogram. b) që vështronte "orë" ose shkronja rrethore e etruskëve, c) që lexohej "ZO" që vështronte "diell", ose piktogrami rrethor i prerë në mes, q) që lexohej "Zoa" dhe vështronte "babë" etj, etj.
Disa motive, si p.sh zvastika apo kryqi i thyer që simbolizonte zjarrin, gjithashtu trajta e rrethìt me pikël në mesi - dh) ose me rreze anësore që simbolizojnë diellin si dhe trajtën e stilizuar antropomorfe që simbolizonte njeriun, ishin shumë të përhapura nëpër viset mesdhetare, por shumë më gjerësisht, deri në Lindjen e Largët. Një figurë simbolike e tillë f) shëmbëllen shumë me një motiv të përbërë prej tullash në njërën ballinë murore të kështjellës së Petrelës. Shëmbëllen gjithashtu me një motiv të përbërë prej tullash që vërehet në sipërfaqen e një kambane të vitit 1461, e cila mdodhet në muzeun historik të Krujës. Disa kësi motivesh të trashëguara nga lashtësia kanë vazhduar deri në shekullin tonë si lajle zbukuruese të veshmbathjeve karakteristike, siç e ka vënë në dukje M. E. Durham. (M. E. Durham: Some tribal origins laws and costums of the Balkan, Briton, 1928)
Pa u zgjatue me tej rreth etapave epigrafike përmes të cilave është përshkuar sistemi shkrimor gjatë zhvillimit. mund të thuhet pa ndrojtje se nevojiteshin shumë e shumë shekuj, madje nevojiteshin disa mijëvjecarë për të arritur te shpikja e alfabetit me gërma të posacme për zanoret dhe bashkëtinglIoret e ndryshme. Padyshim, kjo ka qenë një nga arritjet më të shënuara e më te shkëlqyera te mendjes njerëzore, pa të cilën nuk përparohej dot, Nëpërmjet kësaj shpikjeje janë përquar, janë ruajtur, janë trashëguar, janë përhapur thesaret e mençurisë dhe të përvojave mbarënjerëzore. Pandehej se alfabetin e parë që pat zevendësuar hieroglifet egjiptiane si dhe sistemin kuneiform të Mesopotamisë e paskëshin shpikur fenikasit. Por kohët e fundit mendohet se fenikasit nuk kanë qenë të parët, as të vetmit shpikës të vërtetë të alfabetit. Dihet, se që nga mesi i mijëvjeçarit të dytë para erës së re janë shpikur disa sisteme shkrimore, por u përhap e u përqafua nëpër viset mesdhetare kryesisht ai i fenikasve. Dëshmia më e hershme e këtij sistemi është një lutje e gdhendur në sarkofagun e Ahiramit, mbretit të Byblos. Përveç shembullit të mësipërm njihen edhe disa mbishkrime të grricura mbi gur.
Gjeneza
Vizatime parahistorike të tilla, në sipërfaqe të shkëmbinjve janë hetuar anembanë rruzullit tokësor, pra, jo vetëm në Shqipëri e në Europë, por shumë më gjerë, përtej detrave dhe oqeaneve, nëpër kontinente të ndryshëm, që nga Afrika dhe Azia, deri në Amerikë dhe Australi. Qindra-mijë vizatime të tilla janë hetuar deri tash në mbarë botën. Një galeri e tërë vizatimesh e pikturash parahistorike janë zbuluar gjatë viteve 1879 1889 në shpellat e trevës kodrinore te Pirenejve, ndërsa pikturat shpellore te Saharasë, zbuluar më vonë, janë cilësuar si libra shumë të çmuar për njoftimet e vyera që sjellin rreth epokave parahistorike. Vendi më i pasur me vizatime parahistorike të tilla është Val Cammonica e Italisë, (krahina e Breshias), ku gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit janë zbuluar disa qindra mijëra shembujsh. Doemos, nje përhapje kaq e gjerë e vizatimeve parahistorike në sipërfaqe të shkëmbinjve e ka zmadhuar shumë rrezen e gjurmimeve nepër vendet e ndryshme të botës.
Studiuesit me pervoje e kanë nyjëzuar këtë repertor pa fund në dy kategori kryesore, 1) në petroglife të vizatuara me gërricje ose me skalitje, 2) në piktografinë me ngjyrosjen e siperfaqes së figurave. Këto dy kategori kryesore degëzohen në disa nënkategori të ndryshme nga pikëpamja teknike, tipologjike, stilistike etj. Meqë dukuri të tilla nuk kuptohen dot të shkëputura nga midisi dhe nga rrethanat apo kushtet e jetesës së shoqërisë përkatëse, po vemë në dukje se shumica e vizatimeve parahistorike janë hetuar pranë vendbanimeve të kryehershme, ku dikur jetonin gjahtarë e blegtorë, qoftë ndejtarë, qoftë endacakë që lëviznin së toku me bagëtitë e tyre në kërkim të kullotave sipas stinëve.
Nuk përjashtohet mundësia që në të njëjtën trevë të kenë jetuar gjahtarët dhe blektorët. Sidoqoftë, ndejtarët kanë lënë më shumë gjurmë te dukshme kundrejt endacakëve. Shumë skema gjuetie të vizatuara në sipërfaqe të shkëmbinjve janë hetuar sidomos pranë burimeve të ujërave ku pojiteshin kafshët e egra, ose pranë lisave të moçëm si dhe pranë shpellave e brenda syresh. Disa vende të posaçme dhe disa dukurì mbresëlënëse linin te stërgjyshërit tanë ndijime të pashprehshme. Kështu p.sh. gurgullima e ujërave të rrjedhshme, fëshfëritjet e erës nëpër gjethishte, gjamët e motit, e anasjelltas, heshtja e thellë së toku me hijet e trajtave trupore që përfytyroheshin si "shëmtirë" e shpirtrave të padukshme.
Dihet se stërgjyshërit tanë ponitnin apo adhuronin disa dukuri natyrore, Përparësinë e kishte "hy i diellit" (i bukuri i qiellit), që përfaqësohej përmes vizatimesh simbolike me një rreth të qarkuar nga rrezet dhe nga kryqi i thyer zvastika etj. Kjo simbolikë është trashëguar prej kohëve të lashta deri në ditët tona në zbukurimoren e veshmbathjeve kombëtare, si dhe në atë të disa orendive shtëpiake, madje deri ne skalitjet e vatrave të banesave e në gurët e varreve. Vështrimi i dikurshëm, i disa motiveve simbolike të këtilla është harruar me kalimin e kohës e rrjedhimisht mbetën si të mërtisur nga njëfarë fshehtësie.
Ia vlen të theksohet se shpikja sistemeve shkrimore nuk e ka asgjësuar, as nuk e ka frenuar zhvillimin e mëtejshëm të vizatimeve simbolike. Trashëgimia e tyre ka vazhduar në rrafshin e artit popullor nëpërmjet lajleve apo motiveve dekorative të veshmbathjeve, orendive shtëpiake, sidomos nëpër vendbanimet e thellësive malore, ku tradita vendase ka rrënjët me te thella. Vlen të theksohet gjithashtu se në një mori vizatimesh parake të mbarë botës vërehen disa ngjashmëri tipologjike, madje, vërehet rëndom njëfarë njëjtësie figurash e motivesh, çka nënkupton se autoret e këtyre shprehjeve kanë patur marrëdhënie të ndërsjellta ose kanë jetuar në kushte pak a shumë të barabarta, në mos fare të ngjashme. Por, nëse vizatimet parake të njerëzve nga i njëjti nivel i zhvillimit paraqiten në stilema të ngjashme, pavarësisht kohës dhe hapësirës që i ndan, si mund të shpjegohet njëjtësia tematike e figurave dhe e motiveve?
Për zgjidhjen e disa kësi nyjesh enigmatike ndihmojnë mjaft studimet krahasimore rreth tematikës, tipologiisë, teknikës, stilit dhe kompozimit të figurave. Po të krahasojmë nga kjo pikëpamje dy vizatimet parahistorike të vendit tonë. D.m.th, atë të Spilesë së Trenit dhe atë të strehës së zgavrës së Lepenicës me disa vizatime parahistorike të Pulias apo të Camonicas të Italisë dhe me ato të Istrias në bregun verilindor të detit Adriatik, gjithashtu, po të krahasohen me disa vizatime parahistorike të Turqisë, që ndodhen pranë bregut lindor të Detit të Zi, madje, me atë të Arabisë Qendrore si dhe me ato të Lindjes së Afërme etj, bindemi jo vetëm për një ligjëratë figurative të përbashkët, me mgjashmëri të mahnitshme, por edhe për njëjtësi figurash e motivesh, pavarësisht kushteve të ndryshme të mjediseve përkatëse. Ndërkohë, nuk duhet harruar se Iliria Jugore, falë pozicionit.gjeografik, ka qenë, si të thuash, urë lidhëse me gadishullin Apenin. Bash së këndejmi kanë kaluar shtegëtimet e disa fiseve gjatë kohëve parahistorike.
Duke soditur një vizatim parahistorik në një shkëmb të Lipcit te Gryka e Kotorrit, ku pasqyrohet një skemë gjuetie e ngjashme me atë të Spilesë së Trenit, si dhe me atë të një vizatimi shkëmbor të Prokletijes së Malit të Zi, pranë kufirit shqiptar të tanishëm, bindemi për njejtësinë e temave, figurave dhe stileve. Nëse është e arësyeshme të mendohet se kjo njejtësi rrjedh nga një shtrat i përbashkët i vendbanimeve ilire të Bosnje Hercegovinës, si dhe i ngulimeve të disa fiseve ilire (Daunet, japigët, liburnët, mesapët, japodët) që patën mërguar në Itali nga bregu lindor i Adriatikut gjatë kohëve protohistorike, vallë si mund të shpjegohet ngjashmëria e mahnitshme, madje njejtësia e figurave dhe motiveve në disa vizatime parahistorike të vendeve shumë të largëta e pamundësi marrëdhëniesh të ndërsjeIlta, siç është rasti i një pikture shkëmbore në Cangon dhe Thelby të Kalifornisë (SHBA), që i përkasin viteve 500 të erës sonë? '
Vallë ngjashmëria e grafikave apo motiveve sterotipe të vizatuara në shkëmb në të njëjtin stil linear, që dëshmon për njëjtësi shprehjesh mekanike, është përkim gand, d.m.th i rastësishëm, apo ... ?
Sidoqoftë, kur kërkohet gjeneza e disa elementëve etnokulturorë shihet si e njejtë, doemos nevojiten studimet krahasimore. Përveq kësaj nuk duhen kundruar si dukuri dinarnike që "rrojnë" e ndryshojnë gjatë parabolës së zhvillimit sipas kushteve dhe rrethanave të jetës.
Mosha:
Cila është mosha e këtyre vizatimeve shkëmbore?
Kjo pikëpyetje ngërthen në vetvete në sërë nyjesh ende të pazgjidhura tërësisht. Mendohet se zanafilla e shumë vizatimeve parahistorike të bëra me gërricje në sipërfaqe të shkëmbinjve përkon me kohën e të ashtuquajturit "Homo sapiens", kohë e cila ka përfunduar në epokën e hershme të bronxit, kur njerëzit parakë zunë të kumtonin përmes shenjash të ndryshrne. Dihet se dëshira për të kumtuar diçka kësi dore i ka dhënë shkas shpikjes së sistemeve shkrimore, duke filluar me piktogramet dhe idiogramet deri te hieroglifet e te germat e alfabetit. (Ndërsa dëshira për të shënuar ngjarjet e rëndësishme i ka dhënë shkas lindjes së historiografisë). Përsë i përket periodizmit të përpiktë të epokës së bronxit, nuk duhet harruar se kufijtë e kësaj epoke luhaten me ndryshime sipas vendeve të ndryshrne.
Edhe periudha e kalimit nga gjendja e shoqërisë së gjahtarëve në atë të blegtorëve nuk paraqitet e ndarë prerazi. Gjithësesi ajo kthesë që ngjan në epokën e gurit, kur gjahtarët endacakë u bënë ndejtarë, solli rrjedhime në rrafshin lëndor e shpirtëror të njerëzve. Pasqyrimet natyraliste u zëvendësuan nga abstragizmi dhe simbolizmi tregimtar.
Hulumtuesit me përvojë i kanë ftilluar pikturat parahistorike në dy qerthuj kryesorë. a) Vizatime me prirje "natyraliste" të gjahtarëve të epokës së gurit , b) Vizatime me prirje abstrakte te blegtorëve nga epoka e metaleve. Kalimi nga vizatimet e stilit natyralist në vizatimet e stilit abstrakt gjeometrik përkon me kapërcimin e sistemit shoqëror ekonomik të gjahtarëve në atë te blegtorëve. Pra, me sa duket, pasqyrimi i skenave të gjuetisë me figura të prirjes "realiste" është më i hershëm se i figurave me prirje gjeometrike apo abstrakte. Thjeshtëzimi i figurës së njeriut në pak vija thelbësore ka ardhur duke e abstraguar këtë motiv në simbol irracional.
Arkeologu ynë, Myzafer Korkuti, (1) ka shprehur mendimin se dy vizatimet parahistorike të Shqipërisë Jugore i përkasin mijëvjecarit të dyte para erës sonë. 1) (M.Korkuti: "Piktura e Trenit'' në rev.”StudimeHistorike" 2\1969 b\idem.) Ndërsa arkeologu serb Djurdje Boskoviç (2) ka shpallur hamendesimin se vizatimi shkëmbor i Spilesë së Trenit ì përkitka shekujve XIII XIV te epokës sonë (siç!). Ai e ka mbështetur këtë hamendësim në ngjashmërinë tipologjike e tematike të ca "stecakë ' ve" bogomilësh që ndodhen në Bosnje e Hercegovinë. 2) Djurdje Boskoviç: "Mendime mbi pikturën çinetike të shkëmbit të Spilesë" kumtesë në Kuvendin e Studimeve Ilire Tiranë 15 20 shtator 1971.
Po vemë në dukje me këtë rast se bogomilët i përkisnin një sekti eretikësh të ardhur nga Trakija nëpër disa vise të siujdhesës ballkanike. Pjesëtarët e këtij sekti luftoheshin egërsisht nga kleri, derisa u çfarosën në muzgun e mesjetës. Kanë ngelur varret e tyre nëpër krahinën Dinarike te Bosnjes dhe Hercegovines, ç'merr prej bregut të Adriatikut deri te lumi Morava ku ndodhen afro 35.000 arkëza hiri, te quajtura "steçakë". 36, 37, 38, 39. Në sipërfaqet e atyre gurëve janë skalitur gjithfarë motivesh në basoreliev; trajta gjeometrike, figura njerëzish në lodrim, në vallëzim etj. Në njërën nga këto përmendore bogomilësh pasqyrohet një skenë gjuetie që përgjason shumë me atë të vizatimit parahistorik të Spilesë, pra një kalorës i armatosur me heshtë të gjatë duke ndjekur një dre. Nuk duhet harruar se gurët e varreve te lartpërmendur ndodhen kryesisht në krahinën dinarike që banohej herët nga stërgjyshërit tanë ilirë.
Përsa i përket përcaktimit të moshës së dy vizatimeve parahistorike te Shqipërisë jugore duhet patur parasysh se njëri syresh, d.m.th ai i shkëmbit të Spilesë, ndodhet pranë vendbanimit parahistorik të Trenit, vendbanim për të cilin mendohet se i përket fundit të mijëvjeçarit të dytë para erës sonë, d.m.th. në kapërcyell ndërmjet epokës së bronxit dhe asaj të hekurit. Gjithashtu duhet patur parasysh si fakt kuptimplotë se në luginën e lumit të Shushicës, bash përballë shkëmbit te Lepenicës, jo më larg se 10 km në vijë ajrore ndodhet vendbanimi shpellor i Velçës. Per këtë vendbanim parahistorik mendohet se i përket kohës së metalit të hekurit.
Shumë më e hershme se steçakët e lartpërmendur është një kovë bronxi (situla) e zbuluar në një vendbanirn ilirësh në Vaç të Sllovenisë. Në atë kovë bronxi spikat në reliev figura e në kalorësi. Një figurë e tillë pasqyrohet gjithashtu në gjetjet e varrezës së Hallshtatit, i cili gjithashtu i përket fundit të epokës së bronxit apo fillimit të epokës së hekurit. Përveç këtyre mund të përmendirn disa piktura shkëmbinjsh të zbuluara më 1970 në Italinë jugore, ku krahas gjahtarëve të pajisur me shigjetë, si dhe kuajve e zagarëve në ndjekje të kaprojve, pasqyrohen disa figura të ndryshme gjeometrike spirale etj. motive abstrakte.
Ndonëse arkeologjia është një shkencë relativisht e re për kulturën shqiptare, prap se prapë e pavarësisht disa mangësive, ka arritur të qartësojë përmes gërmimeve e hulumtimeve mjaft dukuri të së kaluarës së vendit tonë. Por me sa duket, për zgjidhjen e disa nyjeve enigmatike nuk mjaftuakan metodat shkencore të lartpërmendura. Kur kjo shkencë e saktë del nga hullia e vet, duke u politizuar përmes hamendësimesh të gabuara, nuk është për t'u çuditur nëse sjell turbullime lajthitëse duke u ngatërruar ndër shtigje pa rrugëdalje. I tillë është rasti i ngatërrimit të vizatimit parahistorik të Trenit me steçakët e bogomilëve. Gabimet apo lajthitjet në hulumtimet shkencore mund të jenë disa farësh; a) të imagjinatës, b) të njohjes së pamjaftueshme, c) të pikpamjeve të gabuara dhe ç) të qëllimeve të errëta që vazhdojnë te sjellin turbullime edhe në kohën tonë, ndonëse metodat dhe mjetet e sakta te shkencës arkeologjike kanë përparuar shumë.
Një nga arritjet e shënuara për të përcaktuar moshën e gjetjeve arkeologjike është metoda e analizave radioaktive e ashtuquajtur 14 C (d.m.th karbon 14). Kjo metodë që u shpik e u zhvillua gjatë këtyre dhjetëvjecarëve të fundit të shekullit XX, po shfrytëzohet botërisht nga arkeologët që nga viti 1946, duke mundësuar përcaktime mjaft të sakta. Ndërkohë, krahas metodës karbon 14 po shfrytëzohet giithashtu si izotop radioaktiv edhe e ashtuquajtura 10B (d.m.th berilium 10). Përveç dy izotopëve të lartpërmendur (d.m.th 14 C e 10 B) po shfrytëzohen për të njëjtin qëllim metoda termoluminishente gastro matografike me cyklspektometër, e cila me aktivizimin e neutroneve nëpërmjet rrezeve iks arrin të rrokë në spektometër një lak kohor prej miliona vitesh. Shpresohet se në të ardhmen do shpiken metoda edhe më më të përparuara. Vetëkuptohet se për shfrytëzimin e këtyre metodave analitike nevojitet bashkëpunimi i arkeologëve me ekspertët e kimisë. fizikës. biologjisë etj.
Studimi i geoglifeve te ndryshme ndihmon per t'i mirëkuptuar traditat etnokulturore të kryehershme, ku mpleksen qëllimet praktike me magjizmin mu në kapërcyell të parahistorisë dhe protohistorisë sonë, duke u nyjëzuar në ligjëratë skernatike dhe simbolike. Gjithësesi soditjet, shqyrtimet dhe orvatjet për të ftilluar tipologjinë e disa “stileve" si dhe për të zbërthyer vështrimin e tyre të kredhin në mendime e në përsiatje të thella.
Non omnía moriar Vizatimet e stërlashta me gërricje në sipërfaqe te shkëmbinjve janë përmendore të mirëfillta parahistorike që i kanë qëndruar rrjedhës së shekujve e mijëvjecarëve. Përmes syresh janë pasqyruar kushtet e jetesës lëndore me shprehitë shpirtërore të të parëve tanë. Përmes syresh është pasqyruar vetë qëndrimi i strëgjyshërve tanë kundrejt realitetit te midisit dhe te kohës përkatëse. Përmes syresh është “shkruar" diçka nga e kaluara e vendit tonë. Njerëzit që janë zhdukur kushedi se kur nga faqja e dheut kanë lënë përmes syresh mesazhe që na vijnë nga thellësitë e shekujve. Prandaj hulumtimi i këtyre vizatimeve të stërlashta i shërben jo vetëm parahistorisë së artit në vendin tonè. por i shërben gjithashtu njohjes së botës shpirtërore te pararendèsve tanë. Duke i soditur këto vizatime te kredhura në heshtje, prekesh nga ndijime te pashprehshme. Këto përmendore parahistorike që u kanë qëndruar rrebesheve të kohërave e pasurojnë botën tonë. Dhe kush e di se sa mesazhe të stërlashta së toku me kushedi se sa thesare te panjohura fshihen ende në gjirin e truallit tonë. Dhe bindesh thellë se në jetën e shkurtër je plot me ëndërrine të zhgënjyera. nga përvojat cfilitëse, mbetet diçka nga krijimtaria shpirtërore që nuk shqimet, nuk shuhet kurrë.
Bibliografi:
1) Amati E. Arte preistorica in Anatolia në rev. "Studime Cam uni" Brascia TV / 19 72.
2) Amati E. Euoluzione e stile dell'arte rupestr po aty, vëll. II, f 50 54
3) Boskoviç D Piktura cinegjenike mbi shkëmbin e Spiles në afërsí te fshatit Tren Kumtesë e mbajtur në Kuuendin e Studimeue Ilire Tiranë, 15 20 shtator 1972.
4) Durham M. E. Some tribal origins lours and Costums of the Balkan 1927.
5) Le couriers de l'Unesco. L'art des commensemenes Peintures et gravures rupesres avril 1988.
6) Korkutí M. "Piktura e Trenit, në revistën "Studíme historike211969
7) Idem. Vizatimi shkëmbor porahistorik i Reçit Në gazetën ''Drita 24 dhjetor 1989.
Ucko P.J. dhe Rosenfeld A, Arte paleolitica Milano 1964.
Skandenberg's list: In Albania tutti gli ebrei sono stati salvati durante la Seconda Guerra Mondiale
Skandenberg's list
28/03/2008
In Albania tutti gli ebrei sono stati salvati durante la Seconda Guerra Mondiale
di Roberta Barazza
New York ha ospitato, nei mesi scorsi, una mostra che ha messo in luce la storia dimenticata degli ebrei salvati in Albania durante la Seconda Guerra Mondiale: ''Besa: A Code of Honor/Albanians who Rescued Jews during the Holocaust''.
Il fatto è poco noto, perchè il regime comunista di Enver Hoxha, nei quasi 50 anni di dittatura successivi alla Seconda Guerra Mondiale, ha tenuto nascosti questi e molti altri documenti, riapparsi poi nel 1990. Una delegazione statunitense, recatasi in Albania, ha avuto accesso agli archivi degli anni della dittatura di Hoxha. Joe Dioguardi, rappresentante del Congresso Usa giunto a Tirana, inviò a Tel Aviv le testimonianze relative agli ebrei salvati e i documenti furono confermati e ritenuti autentici.
Ora anche l'Albania è stata aggiunta all'elenco dei ''Giusti tra le Nazioni'', cioè quelle persone o enti che hanno salvato ebrei dall'Olocausto. Anzi l'Albania ha un primato eccezionale: è l'unico paese che può vantare di aver salvato tutti gli ebrei presenti nel suo territorio.
Prima della Seconda Guerra Mondiale gli albanesi in Albania erano circa 200 e, alla fine del conflitto, erano oltre 2000.
Presenze ebraiche nel territorio albanese sono testimoniate fin dai tempi dei romani.
Perchè poterono salvarsi tutti gli ebrei in Albania? Per l'isolamento di cui godeva questo paese in un contesto europeo invece fortemente influenzato dall'ideologia fascista e nazista, ma soprattutto grazie alla cultura albanese, basata su un codice morale detto kanun e in particolare su una sua parte detta Besa, secondo la quale è un dovere inderogabile difendere la vita umana di chiunque, anche a costo della propria.
Il codice kanun, che per vari aspetti determina ancora la cultura albanese, prescrive una serie di regole di comportamento che, durante le successive invasioni straniere in Albania, hanno rappresentato l'identità stessa del popolo albanese. Essere albanese significava, prima ancora che abitare nel territorio albanese o obbedire al potere politico di quel territorio, rispettare il codice kanun.
lo yad vashem a gerusalemmeNel corso della storia questo codice si è a volte contrapposto al potere in Albania. E nei casi di conflitto tra potere politico ufficiale e regole proposte dal kanun, quest'ultimo veniva prima del rispetto di altre forme di potere.
Il codice kanun ha anche aspetti ormai inaccettabili, come il delitto d'onore o il dovere di vendicare anche con l'omicidio i torti subiti.
Ma un aspetto positivo e straordinario di questo codice è quello che ha portato alla salvezza di tutti gli ebrei che si sono rifugiati in Albania per sfuggire dall'Olocausto: il codice prevede l'obbligo di difendere la vita umana minacciata, chiunque sia in pericolo, albanese o straniero. Anzi il codice kanun non riconosce la parola 'straniero': Esistono gli 'ospiti', ma non gli 'stranieri'.
Durante la Seconda Guerra Mondiale gli albanesi hanno nascosto gli ebrei nel loro territorio, sia per iniziativa privata, sia per scelta delle autorità che si sono rifiutate di consegnare ai fascisti nel 1939 e ai nazisti nel 1943, le liste con i nomi degli ebrei presenti nel territorio. Il pericolo di ritorsioni, specie durante l'occupazione nazista, era molto alto, ma i cittadini albanesi e le autorità difesero gli ebrei, nascondendoli nelle case, procurando loro documenti falsi, travestendoli da contadini, spostandoli da un luogo all'altro per sfuggire alla morte.
Se si pensa che nella regione dei Balcani, su circa 70mila ebrei in pericolo, solo il 10 percento è sopravvissuto all'Olocausto, la straordinaria importanza del comportamento dell'Albania in quegli anni risulta ancora più evidente. Anche gli albanesi del Kosovo, del Montenegro e della Macedonia hanno contribuito alla salvezza di molti ebrei aiutandoli a rifugiarsi in Albania che era, appunto, durante la Seconda Guerra Mondiale, il luogo più sicuro in Europa.
Ismail Kadaré: L’Albania di Hoxha? Un paese ermafrodita
Ismail Kadaré: L’Albania di Hoxha? Un paese ermafrodita
fonte Intervista di Maria Serena Palieri - L'Unità
5 luglio 2008
Ci sono immagini che, terminata la lettura di un libro, te ne restano in mente come emblemi. Nel Successore, l’ultimo romanzo di Ismail Kadaré, è quella della «Guida» - ovvero Enver Hoxha, il dittatore che tenne in suo potere l’Albania per quarant’anni, dalla fine della guerra alla morte, avvenuta nel 1985 - che fa ingresso all’inaugurazione della nuova casa del suo delfino. Col suo fasto, la dimora sembra prefigurare il passaggio di poteri tra i due uomini, che dovrebbe avvenire alla morte della Guida.
Ma ecco l’anziano dittatore, ormai quasi cieco, in lungo mantello nero, che gioca con l’interruttore modernissimo che spicca su una parete del salone: da un lato è luce sempre più piena, ma dall’altro, clic, la stanza precipita nel buio. Con lo stesso ludico arbitrio, il «Prijs», la Guida, deciderà della vita del suo fedelissimo: gli succederà davvero o sarà lui a morire prima, andandosene in circostanze misteriose?
Terminato nel 2004, Il successore è la seconda parte d’un dittico che Kadaré avviò tra il 1984 e il 1986 con il romanzo La figlia di Agamennone. Sulla falsariga della tragedia eschilea dell’Atride, di sua figlia Ifigenia e della moglie Clitennestra, ecco la vicenda di una fanciulla, Suzana, immolata sull’altare della ragion di Stato: non potrà sposare l’amante cui - con innocente fame di eros - ha concesso la propria verginità, perché andrà a nozze con un altro, in apparenza più consono alla dimensione di potere teocratico cui è vocato suo padre; ma nel secondo volume si scopre che il promesso sposo è figlio di «nobilastri», accusa infamante nell’Albania comunista, da qui la caduta in rovina del Successore e della sua famiglia.
Il primo libro, racconta nella postfazione Claude Durand, editore di Fayard, arrivò in Francia, da Tirana dove lui si era appositamente recato, dissimulato tra le sue carte, insieme con un altro romanzo, L’Ombre, con L’envol du migrateur e delle raccolte di versi. Depositati alla Banque de la Cité, gli scritti fungevano da assicurazione sulla memoria: Fayard aveva l’incarico di tradurli e pubblicarli se Ismail Kadaré fosse morto, magari in modo «accidentale».
Il dittico è il più spietato ed esplicito atto d’accusa che lo scrittore di Gjirokastra abbia mosso al regime di Hoxha - la monarchia comunista che aveva trasformato l’Albania, scrive, in un «paese ermafrodita» - senza più i veli dell’allusione utilizzati altrove, per esempio nel Palazzo dei sogni. Dunque, era lo scudo da utilizzare se il regime avesse tentato, post-mortem, di manipolare la sua memoria. Kafkiano (per una volta l’aggettivo non è un abuso), cupamente magnifico, di una potenza, a tratti, quasi intollerabile, il dittico, - specie nel secondo romanzo - certifica di nuovo la grandezza dello scrittore del Generale dell’armata morta, più volte candidato al Nobel. Mentre, in contemporanea, escono da noi anche due suoi saggi. Uno su Eschilo, l’altro su Dante. Quest’ultimo con una tesi assai interessante: che l’Alighieri, col suo Inferno, abbia prefigurato il mondo fino a oggi, un mondo, il nostro, «dantesco» nella labirintica claustrofobia delle sue metropoli.
«La figlia di Agamennone» e «Il Successore» è un dittico che merita d’essere definito non un romanzo, ma «il» romanzo, del totalitarismo. Cos’è, signor Kadaré, il totalitarismo?
«È un forma di potere ben conosciuta nel mondo, che si è evoluta per millenni, ma i cui dati sono ricorrenti. È un potere totale che non sopporta falle. Il complesso del totalitarismo, la sua malattia mortale, è che la prima falla che si apre in esso ne determina la fine. Perciò non sopporta incrinature».
L’idea corrente è che sia stato il Novecento a inventare i totalitarismi, cioè i fascismi e il comunismo. Quali ne sono stati, prima, i prototipi?
«Il sistema di potere degli Egizi, per esempio. I Greci, loro, ne hanno scritto, la tragedia greca ne parla, ma essa riportava ciò che avveniva nel mondo intorno. Perché la “tirannia” greca era piuttosto un’oligarchia, di tiranni ce ne furono trenta, e questo cambia parecchio. Pensi se ci fossero stati trenta Stalin o trenta Mussolini...».
Però la memoria del totalitarismo, quel controllo che esso esercitava fino nel profondo delle coscienze, sembra scomparsa nel sentire di chi, oggi, persone comuni e non intellettuali, arriva qui dai paesi dell’Est Europa. Russi, romeni, albanesi, raccontano quel passato con nostalgia per il modello di giustizia sociale al più lamentandone la mancanza di libertà. Come mai la memoria del totalitarismo sfuma così facilmente?
«La macchina dell’oblio non è assurda, è necessaria. Senza l’oblio non potremmo avere memoria. Ma a volte si dimentica troppo. La macchina perde colpi, funziona male».
Si dice «comunismo», al singolare. In realtà ciascuno aveva il proprio. Quello albanese quali caratteristiche aveva?
«Era il peggiore. O meglio, il peggiore dopo quello cambogiano e quello cinese. Subito dopo ecco il nostro e quello romeno. Era un mosaico di due fasi, quella stalinista e quella post-stalinista. Il comunismo asiatico era più duro, lì la persecuzione di scrittori e intellettuali è arrivata a livelli inimmaginabili, la Rivoluzione culturale cinese è stata, in questo senso, la più grande ecatombe della storia, però il comunismo cinese non è stato ancora studiato bene».
Forse perché la Repubblica Popolare esiste ancora?
«Anche perché in Occidente c’erano dei maîtres-à-penser che, la Cina, la sostenevano».
Rispetto a questo scenario, lei ritiene di aver sperimentato, in Albania, maggiore libertà?
«Nel 1980 se non altro ho potuto scrivere un romanzo di 600 pagine, Il concerto, dove raccontavo un’ecatombe di intellettuali e la morte che correva dentro la cupola del potere. Facevo un paragone tra Macbeth che, nella tragedia di Shakespeare, uccide il re, e la Cina dov’era stato il re, Mao Tse Tung, ad aver fatto uccidere il candidato alla successione Lin Piao. Scrivevo nomi e cognomi. Finii il romanzo mentre Enver Hoxha liquidava, lui, il suo delfino, Mehmet Shehu. Hoxha lo ebbe in visione e il romanzo non uscì fino alla sua morte. Ma insomma, avevo potuto scriverlo».
Lei ha lasciato l’Albania nel 1990, cinque anni dopo la morte di Hoxha. Come mai non l’aveva fatto prima? E lì di quale statuto godeva? Viveva del suo scrivere? Era amato o messo al bando?
«Lasciare una dittatura è difficile, c’era il rischio di rappresaglie per la mia famiglia. In Albania ero molto amato dai progressisti, studenti e professori, ma anche gente semplice, ed ero odiato dai militanti fanatici del regime e tenuto d’occhio dalla polizia segreta. Il mio status, dopo il 1970, era davvero strano, perché in quell’anno cominciarono a tradurre le mie opere in una quantità di lingue, e così ero amato sia in patria, nel paese che era il nemico numero uno dell’Occidente, che nell’Occidente stesso. Ero un paradosso, ero “lo” scrittore di un paese stalinista amato all’Ovest. Sapevo di avere due tipi di lettori, gli albanesi indottrinati e i lettori di là, internazionali, liberi. E, sì, vivevo del mio scrivere».
In contemporanea con la seconda parte del dittico romanzesco escono in Italia due suoi saggi, «Dante, l’inevitabile», per Fandango Libri, ed «Eschilo, questo grande perdente», per un’etichetta neonata, Controluce. Il richiamo alla tragedia classica è, in questi due romanzi, esplicito fin dal titolo del primo. E l’aggettivo «dantesco» descrive il cupo inferno in cui si erge la figura del «Prijs», la Guida, il dittatore. Quale ruolo hanno avuto i Greci, da un lato, e Dante, nella sua formazione?
«Un’influenza profonda, costituiscono il sommo dell’arte. È questo che, nei saggi, ho cercato di esprimere. Che il testo su Dante appaia ora in Italia è un piacere, è un onore».
La vicenda che lei narra nei due romanzi è calcata sull’«Orestea». Ma ciò che il Successore/Agamennone immola per far carriera non è il semplice corpo di sua figlia, Suzana/Ifigenia. È, più in profondità, la sua sessualità. È al suo eros che la ragazza deve rinunciare. Perché ha circoscritto il sacrificio di Suzana a questa sfera e non ha parlato invece d’amore, di cuore, di sentimenti?
«Volevo dare al sacrificio una connotazione “genetica”, qualcosa che parlasse della possibilità di cambiare la natura umana in profondità. E accentuare questo lato dell’amore: il totalitarismo riduce l’amore, come tutte le passioni, a uno stato molto povero, primitivo».
Dopo il crollo del regime lei è potuto tornare in Albania.
L’ha fatto subito? E oggi com’è il paese, rispetto al passato?
«Non è un paese né ricco né felice. Io, qui, sono tornato subito, appena ho potuto, me l’ero ripromesso e ho mantenuto la parola. Trascorro metà dell’anno vicino a Durazzo, sul mare, in una località il cui nome è arcaico e significa “la montagna dell’uomo”. L’Albania oggi potrebbe essere felice, per via della libertà conquistata. Ma pretende di più. E se lo merita, io credo».
Interview with Dr. Giorgio Maria Castriota Scanderbeg
Interview with Dr. Giorgio Maria Castriota Scanderbeg
Interview of the publisher Costanzo d’Agostino, to Dr. Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, direct descendant of the Albanian and European hero Giorgio Castriota Scanderbeg.
(from albanovaonline.com)
Q: Dott.Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, how did originate and develops over time, the Naples branch of the descendants of Scanderbeg in Italy?
A: In my opinion, when it comes to direct descendants, it is better to clarify that, as in all things of life there are the main branches, like descendants since then the firstborn of secondary branches, which according to the vicissitudes of life, can become major If the firstborn does not have sons.
To better illustrate my thinking, which is based on precise genealogical standards, such as the port my children.
The first is Filippo , born on 25.1.1989 and the second is Alexander, born on 6.2.1992; Where to Philip affected the fate of not having sons, the burden of offspring touches right to Alessandro.
Departing from John Castriota, setting out from time to time, we identify his son George, an Albanian and European hero, as you rightly pointed out, from which my branch comes down, after Giorgio by:
Giovanni, Ferrante (often mentioned by the name Ferdinand), Achille, Pirro, Antonio, Achille (Lord of St. Demetrius San Cosmo and Macchia, in Calabria Citra), Antonio, who married Claudia Paola, Giorgio, Ferrante (or Ferdinand ) from which Francis was born on 23.11.1779 (Philip, born on 29.3.1783) Antonio, who married Emanuelle Gennaro, of the Marquis of Auletta, John, who married Marquis Mary Seymour, from which were born Emanuelle Francis on 7.6. 1875 and died without heirs, the 9.6.1943..
At this point, extinguished the main branch, the second son of Ferrante, like 'Philip, shown above in parentheses, born on 29.3.1783, go to forward his descendants, and thus the direct descendants of Castriota Scanderbeg, to: Ferdinand (Ferrante ) First baron of Fossaceca and Castelluccio, Philip II of the second Baron Fossaceca and Castelluccio, from which in the first wedding, Baron Ferdinand III of Fossaceca and Castelluccio, Philip IV Baron of Fossaceca and Castelluccio, and then Giorgio (me ) V Barone of Fossaceca and Castelluccio, from which, as mentioned above, Filippo and Alessandro .
This indication of names, in addition to being more 'detail included in our genealogic tree of our family, was justified, analyzed and recognized as valid, with acts that are preserved in the Council Heraldry, and were declared authentic in Rome 3.2.1910 by the Commissioner of the Royal Heraldry Consult, and stamped for authenticity 'from the Prime Minister, Minister of Interior, as well as' President of the Council Heraldry, Dr. Sannino.
Q: The known heroic stories in which your great ancestor, George, was distinguish have certainly brought in dowry to his descendants as well as some privilege, even a load of responsibility' especially moral; how you live and how you relate to these incidents?
A: I was born Castriota Scanderbeg, for me and 'always been normal to bring my surname. When we began to study history, sometimes in class, we encounter study of Giorgio Castriota, said Scanderbeg, whose deeds, unfortunately, were never really explored; I felt, at first intimidated, (not just the eyes and companions smile), but also the weight of the name carried. Will I ever be comparable to this great man?
Well privileges land, had in dowry, at household level, are nothing against the only real privilege to represent on earth, to the present day, a proud man, unbeatable, loyal, honest, that distinguish him self in Albania and in Europe , as certified by reading his deeds.
We will never be comparable to the hero, but we can only be worthy ambassadors, in Italy, Albania, and throughout Europe.
Q: After more than two centuries of relations broken off between the two main branches of Castriota Scanderbeg family in Italy, that of Ruffano (Le) and that of Naples, it was reopened an constructive dialogue that many have long awaited. Can you say something about the relationship with your "cousins" of Ruffano (Le)?
I was born in 1955 by Filippo Maria, eldest son of Ferdinand, who, for his unwillingness' reputation ', has never or almost never, participated in official ceremonies on behalf of Scanderbeg. Who did so with a different and brilliant participation was my uncle George, known as Fra 'Giorgio, in Italy, Albania and between Arberesh. Having said this I must, for the historic truth, to say that in my family since I was born, I have come not ever aware of disagreements with the branch of Ruffanos. I learned of their existence at this golden book of the Italian nobility and my curiosity never moved beyond. They are descendants of Pardo, brother of Achille from which we descend. We are therefore, to find a proper link "cousins".
I am sorry to learn from you that our families relations were in secular "cold", but in all cases, so 'as the ice maintains the characteristics of things, food and so on, this ice, once it was dissolved, albeit with a single initial telephone meeting, to a changed sense of esteem to people in all cases bear our name. Receive an evening to 20.00 hours on a call by Dr. Alessandro Castriota Scanderbeg, I was filled with joy and emotion.
So in they were innate, like us, the sense of family and modesty. They are people of certainly morality, and I hope to know them as soon is possible.
Alessandro Castriota Scanderbeg married a woman whose name and 'Carolina, which has the same name as my grandmother, and that was the name that we (me and my wife) think to gave to our daughter if we would have a female. What can we say?
We are happy to know that in all cases, our families, regardless of the offspring, will be in the future, still, bulwarks the only thing we can do, like 'keep alive the historical memory of Albanian hero. Allow me, through you to do the best wishes to Dr. Giulio who recently had a male heir, George, testimony of the respect that both our families lead to the hero.
Q: Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, you soon will visit 'Albania, where land is permanently keep the roots of the family. How is experiencing the expectation of the trip?
What are the sentiments that dominate your soul?
A: You must know that in 1997 or so, if I remember correctly, they were preparing contacts between the Albanian friends and my uncle, Fra 'George, who was in Albania doing meritorious work of sending medicines, on behalf of' Order of Malta, bringing him directly, to drive trucks (something that now worthy continues to do his daughter, my cousin, Maria Luisa). . The events of 1997, have in fact broken the relationships, to organize the return, but inside me I always had the feeling that sooner or later we would be there.
I had the pleasure and the honor to meet in Rome Ambassador Kola, the poet Visar Zhit, and many, many Albanian friends and brothers.
To all of them, during my heartfelt little speech at the square Albania, I said that in every country in the world I would be gone as a tourist but in Albania not.
I would go there only after a call, and allow me and my family, to be able to return in what, let me, I believe to be the "promised land".
Thoughts and feelings that gripping my person are many and such to the point that I think would be the desire to "escape", but can 'Castriota Scanderbeg escape?
See you soon, Albania, the homeland of my blood. Giorgio
Interview of the publisher Costanzo d’Agostino, to Dr. Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, direct descendant of the Albanian and European hero Giorgio Castriota Scanderbeg.
(from albanovaonline.com)
Q: Dott.Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, how did originate and develops over time, the Naples branch of the descendants of Scanderbeg in Italy?
A: In my opinion, when it comes to direct descendants, it is better to clarify that, as in all things of life there are the main branches, like descendants since then the firstborn of secondary branches, which according to the vicissitudes of life, can become major If the firstborn does not have sons.
To better illustrate my thinking, which is based on precise genealogical standards, such as the port my children.
The first is Filippo , born on 25.1.1989 and the second is Alexander, born on 6.2.1992; Where to Philip affected the fate of not having sons, the burden of offspring touches right to Alessandro.
Departing from John Castriota, setting out from time to time, we identify his son George, an Albanian and European hero, as you rightly pointed out, from which my branch comes down, after Giorgio by:
Giovanni, Ferrante (often mentioned by the name Ferdinand), Achille, Pirro, Antonio, Achille (Lord of St. Demetrius San Cosmo and Macchia, in Calabria Citra), Antonio, who married Claudia Paola, Giorgio, Ferrante (or Ferdinand ) from which Francis was born on 23.11.1779 (Philip, born on 29.3.1783) Antonio, who married Emanuelle Gennaro, of the Marquis of Auletta, John, who married Marquis Mary Seymour, from which were born Emanuelle Francis on 7.6. 1875 and died without heirs, the 9.6.1943..
At this point, extinguished the main branch, the second son of Ferrante, like 'Philip, shown above in parentheses, born on 29.3.1783, go to forward his descendants, and thus the direct descendants of Castriota Scanderbeg, to: Ferdinand (Ferrante ) First baron of Fossaceca and Castelluccio, Philip II of the second Baron Fossaceca and Castelluccio, from which in the first wedding, Baron Ferdinand III of Fossaceca and Castelluccio, Philip IV Baron of Fossaceca and Castelluccio, and then Giorgio (me ) V Barone of Fossaceca and Castelluccio, from which, as mentioned above, Filippo and Alessandro .
This indication of names, in addition to being more 'detail included in our genealogic tree of our family, was justified, analyzed and recognized as valid, with acts that are preserved in the Council Heraldry, and were declared authentic in Rome 3.2.1910 by the Commissioner of the Royal Heraldry Consult, and stamped for authenticity 'from the Prime Minister, Minister of Interior, as well as' President of the Council Heraldry, Dr. Sannino.
Q: The known heroic stories in which your great ancestor, George, was distinguish have certainly brought in dowry to his descendants as well as some privilege, even a load of responsibility' especially moral; how you live and how you relate to these incidents?
A: I was born Castriota Scanderbeg, for me and 'always been normal to bring my surname. When we began to study history, sometimes in class, we encounter study of Giorgio Castriota, said Scanderbeg, whose deeds, unfortunately, were never really explored; I felt, at first intimidated, (not just the eyes and companions smile), but also the weight of the name carried. Will I ever be comparable to this great man?
Well privileges land, had in dowry, at household level, are nothing against the only real privilege to represent on earth, to the present day, a proud man, unbeatable, loyal, honest, that distinguish him self in Albania and in Europe , as certified by reading his deeds.
We will never be comparable to the hero, but we can only be worthy ambassadors, in Italy, Albania, and throughout Europe.
Q: After more than two centuries of relations broken off between the two main branches of Castriota Scanderbeg family in Italy, that of Ruffano (Le) and that of Naples, it was reopened an constructive dialogue that many have long awaited. Can you say something about the relationship with your "cousins" of Ruffano (Le)?
I was born in 1955 by Filippo Maria, eldest son of Ferdinand, who, for his unwillingness' reputation ', has never or almost never, participated in official ceremonies on behalf of Scanderbeg. Who did so with a different and brilliant participation was my uncle George, known as Fra 'Giorgio, in Italy, Albania and between Arberesh. Having said this I must, for the historic truth, to say that in my family since I was born, I have come not ever aware of disagreements with the branch of Ruffanos. I learned of their existence at this golden book of the Italian nobility and my curiosity never moved beyond. They are descendants of Pardo, brother of Achille from which we descend. We are therefore, to find a proper link "cousins".
I am sorry to learn from you that our families relations were in secular "cold", but in all cases, so 'as the ice maintains the characteristics of things, food and so on, this ice, once it was dissolved, albeit with a single initial telephone meeting, to a changed sense of esteem to people in all cases bear our name. Receive an evening to 20.00 hours on a call by Dr. Alessandro Castriota Scanderbeg, I was filled with joy and emotion.
So in they were innate, like us, the sense of family and modesty. They are people of certainly morality, and I hope to know them as soon is possible.
Alessandro Castriota Scanderbeg married a woman whose name and 'Carolina, which has the same name as my grandmother, and that was the name that we (me and my wife) think to gave to our daughter if we would have a female. What can we say?
We are happy to know that in all cases, our families, regardless of the offspring, will be in the future, still, bulwarks the only thing we can do, like 'keep alive the historical memory of Albanian hero. Allow me, through you to do the best wishes to Dr. Giulio who recently had a male heir, George, testimony of the respect that both our families lead to the hero.
Q: Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, you soon will visit 'Albania, where land is permanently keep the roots of the family. How is experiencing the expectation of the trip?
What are the sentiments that dominate your soul?
A: You must know that in 1997 or so, if I remember correctly, they were preparing contacts between the Albanian friends and my uncle, Fra 'George, who was in Albania doing meritorious work of sending medicines, on behalf of' Order of Malta, bringing him directly, to drive trucks (something that now worthy continues to do his daughter, my cousin, Maria Luisa). . The events of 1997, have in fact broken the relationships, to organize the return, but inside me I always had the feeling that sooner or later we would be there.
I had the pleasure and the honor to meet in Rome Ambassador Kola, the poet Visar Zhit, and many, many Albanian friends and brothers.
To all of them, during my heartfelt little speech at the square Albania, I said that in every country in the world I would be gone as a tourist but in Albania not.
I would go there only after a call, and allow me and my family, to be able to return in what, let me, I believe to be the "promised land".
Thoughts and feelings that gripping my person are many and such to the point that I think would be the desire to "escape", but can 'Castriota Scanderbeg escape?
See you soon, Albania, the homeland of my blood. Giorgio
Origjina e PANDELI MAJKOS, ky socialist i "shquar"
Origjina e PANDELI MAJKOS, ky socialist i "shquar"
Sekretet e karrierës së Pandeli Majkos
Leter e hapur Pandeli Majkos
Mbreme sapo te degjova rrefimin idiotesk dhene nje TV shqiptar ,
thashë me veti:”ja ky bullgari,tash sulmon edhe AKSH-ne dhe lideret e FBKSH-se”. Nuk mund te them se u habita me perbuzjen qe ai shprehu ne drejtim te AKSH-së, por nuk mund te them se nuk u rrevoltova nga ky sulm i hapur kundrejt nje prej grupimit politik ne Shqiperine Etnike, qe ka qene dhe mbetet shpirti i atdhetarizmes Shqiptare. Thashe pak me lart se nuk u habita nga qendrimi i Majkos, dhe kjo per dy aresye; e para sepse ne dejet e Pandeli Majkos siç e dime te gjithe nuk rrjedh gjak shqiptari, e prandaj ai nuk e ka per gje qe me deklaratat e tij t’i nxis shqiptaret kunder njeri tjetrit, sepse ne fund te fundit ai nuk ben as me shume e as me pak nga ç’kane bere parardhesit e tij, nxitjen e luftes vellavrasese. Se dyti ai i perket nje partie politike qe gjithashtu duke shfrytezuar hibrid si Majko per fat te keq u arrit te instalohej ne Shqiperi, po nga fara se ciles i perket Majko, e cila me ndihmen e Majkove e te Majkoviçerve arriti te shpartallonte qendresen e popullit shqiptar duke i vrare e pushkatuar bijte e bijat me te mira, burgosi, interrnoi e shkaterroi familjet me patriotike te cilat nder vite kishin udhehequr e ishin bere tribune te lirise e pavaresise se Shqiperise. Nuk mundet kurre qe fjalet e dala nga goja e Pandeli Majkos te nxijne figuren e ketyre patrioteve shqiptare, nuk mundet qe fjalet e Pandeli Majkos te baltosin nderin e kombit shqiptar, tribunen e nacionalizmes dhe atdhetarizmes shqiptare. Sepse qene ata, pa eshte Shqiperia Etnike dhe do te jete gjithmone, dhe jo vetem Shqiperia por edhe Kosova, do te jete edhe Cameria do apo s’do Majko, dhe Majkoviçerit. Majko duhet te dij nje gje se ai dhe ata qe e mbajne ate jane shume te pafuqishem per ta ndar popullin dhe kombin shqiptar te cilin as kufijte dhe izolimi disa vjeçar qe solli partia qe instaloi rraca e Majkos ne Shqiperi, nuk munden ta ndajne.
Majko, ne e njohim tashme urrejtjen tende kunder shqiptarve, Shqiperise Etike e sidomos patrioteve te saj te AKSH-se dhe FBKSH-se. Ishte kjo urrejtje dhe deshira per ta lene kete vend te cilin kurre nuk e ke dashur qe te shtyu te paraqiteshe ne ambasaden Bullgare ne vitin 1991.
Nxitove te shpjegoje origjinen tende te sajuar bullgare me shpresen se do te siguroje ndonje perfitim, madje nuk ngurove ta genjeje pa tu dridhur qerpiku ambasadorin Bullgar, se gjoja familja jote ishte persekutuar nga qeveria e Enver Hoxhes, edhe pse mjafton fakti qe ishe student i UT, gje e cila u mohohej kategorikisht femijeve te familjeve te persekutuara, kategori se ciles pretendoje ti ngjiteshe ne ato çaste, ne ato çaste kur bijte e bijat e popullit, te rinjt e te rejat, studentet,nxenesit gjith populli shqiptar ndeshej eger me diktatoret.
Ishte kjo urrejtje dhe perbuzje qe ke ndaj ketij populli qe i ka hapur duert pardhesve te tu, e akumuluar nder vite qe te shtyu ti lije te vdisnin ne mes te detit bijt e bijat e pafajshme te ketij populli, ne tragjedine e 9 Janarit, duke i lene ne meshiren e fatit pa te vrare aspak ndergjedjia edhe pse kishe ne dore, dhe ishe i detyruar jo vetem moralisht por edhe ligjerisht tu ofroje ndihme per shpetim.
Ti Pandeli Majko, ishe ai, qe pasi u detyrove t’i lejosh rrefugjatet kosovare ne Shqiperi, i le ata si bagetit pa kushtin me minimal. Ishte populli shqiptar ai qe hapi dyert e shtepive per vellezerit e vet duke ndare kafshaten e fundit me ta. Pandeli Majko, ti je dhe mbetesh nje nga shakate e keqia ne politiken shqiptare. Je nga ato shaka qe nuk jane marre seriozisht dhe per kete e kemi paguar shtrenjte, por sot bijt dhe bijat e shqipes jane zgjuar. Jane ata qe sot i kane marre ne duar fatet e kombit shqiptar dhe askush e aq me pak qyqet si ti, nuk do te mundin t’i ndalojne ne rrugen e tyre.
Nga Flori Bruqi
Sekretet e karrierës së Pandeli Majkos
Në verën e vitit 1991, në Ambasadën e Bullgarisë në Tiranë u paraqit një grup shtetasish shqiptarë me nacionalitet të supozuar bullgar, kryesisht me origjinë nga Gollobërda, Gora dhe Prespa, të cilët qenë nismëtarë për krijimin e shoqatës "Ivan Vazov", e cila do të bashkonte bullgarofonët e Shqipërisë.Në këtë grup qe dhe një djalë i ri, që binte në sy për dy veti që do të mbeteshin më të spikaturat për të edhe në të ardhmen, se flokët kishin filluar t' i thinjeshin shumë shpejt dhe se vazhdimisht qeshte. Kur i erdhi rradha që të prezantohej, njeriu që kryesonte grupin, Namik Dokle (i cili meqë ra fjala më pas nuk pati më dëshirë që t' i kujtohet kjo aventurë bullgare sepse familjarët e vet u bënë nismëtarë të orientimit të Gorës nga Serbia), me sensin e vet të njohur të humorit, e prezantoi djaloshin si: inxhinier Pandeli Majko, bullgar i padyshimtë dhe i pastër, jo vetëm nga emri, por edhe nga shpirti.
Pandeli Majko reagoi duke bërë të vetmen gjë që ai realisht di të bëjë, ai qeshi. Diplomati bullgar që i priste dhe të cilit i bëri përshtypje mbiemri i të riut, pyeti për origjinën e tij. Djaloshi Pandeli Majko tha se origjina e familjes së vet qe nga Prilepi i Maqedonisë ku pati lindur babai i vet, Sotir Majko. Në kohën e Jugosllavisë monarkiste familja e gjyshit të Pandeli Majkos emigroi në Shqipëri për shkak se përndiqej nga autoritetet jugosllave për pjesmarrje në lëvizjen nacionale bullgare të shtetasve jugosllavë me kombësi bullgare. Familja Majko pas disa peripecish u vendos në Gjirokastër, gjë për të cilën Pandeliu sot pëlqen ta quajë veten gjirokastrit, por pa mundur dot të identifikohet me një nga fiset e vjetra të një qyteti shumë tradicionalist si Gjirokastra, ku familjet autoktone të tregojnë edhe sot se ku e kanë pasur shtëpinë të parët e tyre në shekullin XIX.
Pandeliu gjithashtu i tha diplomatit bullgar se babait të vet, Sotirit, i cili qe një aviator ushtarak, shteti shqiptar i Enver Hoxhës për shkak të origjinës bullgare dhe ndjenjave të zjarrta probullgare, pas prishjes të Shqipërisë me bllokun lindor, i pati hequr të drejtën e fluturimit, pasi dyshonin se do të ikte me gjithë avion në atdhe, në Bullgari, çka përbënte një provë të persekutimit të minoritetit bullgar në Shqipëri. Kuptohet se në një familje të tillë Pandeliu qe edukuar me një përkushtim të zjarrtë ndaj nënës Bullgari. Të gjitha këto Pandeliu i tha natyrisht duke qeshur. Ja pra sesi u gjend Pandeli Majko në këtë aventurë bullgare. Në verën e vitit 1991 Pandeli Majko qe një student i inxhinierisë mekanike që priste të diplomohej në një degë që në Shqipërinë nuk e kohës, kur industria e kohës së komunizmit pati pësuar kolaps të plotë, nuk hapte asnjë perspektivë për t' u punësuar. Çfarë do të bënte djaloshi 24 vjeçar Pandeli Majko me diplomën e inxhinierit mekanik, diplomë kjo që në Shqipërinë e vitit 1991 vlente praktikisht aq sa njëzet centimetra lëkurë viçi me të cilën qe veshur, aq më tepër që Majko dhe notat i kishte të ulta? Sigurisht asgjë. Djaloshi Pandeli Majko qe në kërkim të një alternative. Atëhere qe koha kur në Shqipëri inicohej krijimi i gjithfarë shoqatave dhe organizatave të etnive dhe kështu Pandeliu një ditë dëgjoi për nismën për krijimin e shoqatës së shtetasve shqiptarë me origjinë bullgare.
Atëhere thuhej se kjo shoqatë do të kishte mbështetje të madhe financiare nga shteti bullgar dhe diaspora bullgare në Perëndim, çka për Pandin do të thoshte një alternativë për të nxjerrë bukën e gojës pa shumë mund. Kështu që Pandi, të cilit iu kujtua historia familjare bullgare, e kapërceu "Rubikonin" dhe iu përkushtua çështjes nacionale bullgare, duke zgjedhur të qe një "minoritar" bullgar në Shqipëri. Por Pandeliu nuk i eci dhe aq në këtë aventurë pasi grupi nismëtar i shoqatës "Ivan Vazov" u bë shpejt një fole intrigash, ku një zog ende pa pupla nuk akomodohej dot. Por, Namik Dokle, nismëtari i krijimit të shoqatës "Ivan Vazov" qe ai që do t' i hapte Pandit perspektivën e vërtetë, duke e lançuar djaloshin Pandeli Majko në politikë.
Në fund të vitit 1991, kryetari i Partisë Socialiste, Fatos Nano, qe duke kërkuar të rinj të përshtatshëm për të krijuar forumin rinor të PS, që do të bëhej i njohur si Forumi Rinor Eurosocialist Shqiptar. Në konceptin e Nanos, fjala "i përshtatshëm" në këtë rast do të thoshte që duheshin gjetur njerëz të tillë që, në perspektivë, mos t' ia rrezikonin Nanos postin e kryetarit të partisë, as edhe pas një kohe shumë të gjatë. Nano synonte që ta përdorte forumin rinor të PS si një çelës për të hapur portat e qendrave të rëndësishme ndërkombëtare që mbeteshin të mbyllura për PS-n, duke fillar që nga Internacionalja Socialiste.
Por kjo qe një thikë me dy presa, pasi në rast se kjo strategji funksiononte, atëhere njerëzit që do të qenë në krye të FRESSH dhe veçanërisht kryetari i saj, do të fitonin një autoritet të madh, veçanërisht jashtë vendit, çka do ta bënte atë rivalin e rrezikshëm të Nanos dhe kandidatin për ta zëvendësuar Nanon në postin e kryetarit të PS, si finalizim i natyrshëm i procesit të reformimit të kësaj partie. Në këtë pikë Nano pati frikë se mos pësonte fatin e Ramiz Alisë, duke u zëvendësuar pas një kohe të shkurtër nga të rinj që nuk bartnin ngarkesat që bartte Nano nga e kaluara komuniste. Prandaj Nano do të zgjidhte njerëz intelektualisht të mangët dhe me pengesa nga më të ndryshmet për t' i zënë vendin. Derisa Enver Hoxha emëronte në lidershipin e regjimit komunist mjelse, saldatorë, marangozë, teneqexhinj, pra njerëz të pashkolluar, Nano në një sens të sigurt i përkeqësoi gjërat pasi emëroi në lidershipin e FRESSH njerëz me diploma fiktive, në sensin që duke qenë studentë shumë të dobët, nuk i zotëronin fare dijet që përfaqësonte diploma që mbanin.
Këta njerëz praktikisht qenë më inferiorë se të emëruarit e Enver Hoxhës, pasi derisa këta të fundit së paku dinin të bënin diçka, të mjelnin lopë, të saldonin etj., të emëruarit e Nanos nuk dinin të bënin asgjë. Kështu që ata qenë më të këqinj se liderët e pashkolluar enveristë, pasi më i keq se lideri i pashkolluar punëtor, mund të jetë veç një i diplomuar fiktiv, që nuk di të bëjë asgjë. Pandeli Majko qe përfaqësuesi më domethënës i kësaj kategorie njerëzish. Duke i njohur kriteret e Nanos, Dokle, i cili qe një nga liderët e PS-s me prejardhje nga kasta e aparatçikëve të PPSH dhe që ndante të njëjtin preokupim me Nanon, ia propozoi si me shaka Pandeli Majkon, i cili mund të vihej pa frikë kryetar i FRESSH, pasi për arsye intelektuale dhe etnike nuk do të qe kurrë i rrezikshëm në këtë post. Nano e mori shumë seriozisht shakanë e Dokles dhe emri i Pandeli Majkos u fut në listën e atyre që themeluan FRESSH në janar 1992. Në shtator 1998, pas dorëheqjes së Nanos, një gazetare e Tv KLAN i mori Majkos një intervistë duke i kërkuar të komentonte zërat se emri i tij do të diskutohej si kandidat për kryeministër në mbledhjen e KPD. Dialogu i Majkos me gazetaren tashmë ka hyrë në librin e anekdotave të politikë shqiptare. Gazetarja: Zoti Majko, emri juaj është përfolur si kandidat për kryeministër. Majko: (qesh) Ç' janë këto budallallëqe! Thoni diçka më serioze ju lutem! Gazetarja: A do ta pranonit postin e kryeministrit nëse do t' u propozohej? Majko: (qesh) Unë nuk jam nga ata që ua fusin thikën pas shpine shokëve. Pandeli Majko duket se ka pasur një moment sinqeriteti me gjasë patologjik, kur e ka quajtur si budallallëk dhe gjë joserioze veten e vet në postin e kryeministrit.
Nëse Majkon do ta kishte pyetur një gazetare e televizionit në vitin 1991 kur qe një i diplomuar i papunë, se si e komentonte faktin që emri i tij po përfolej për t' u bërë një nga liderët e PS, si dhe deputet, Majko me siguri do të qe përgjigjur: "Ç' janë këto budallallëqe! Thoni diçka më serioze ju lutem!" Mbi hyrjen e Majkos në politikë, është krijuar një legjendë, sikur Majko u parapëlqye për shkak se ai pati qenë një "student i dhjetorit", gjë për të cilën Berisha në vitin 1992, kur qe President i Republikës i dha Pandeli Majkos dhe disa eurosocialistëve të tjerë, medaljen me emrin pompoz "Pishtar i demokracisë". E vërteta është se Pandel Majko qe student në dhjetor 1990, por jo student i dhjetorit 1990, në kuptimin që i jepet kësaj fjale si pjestar i lëvizjes studentore. Dhënia nga Berisha e titullit "Pishtar i demokracisë" Majkos dhe disa eurosocialistëve të tjerë, në dhjetor 1992, qe në fakt një diversion i Berishës në PS, duke qenë se me këta "pishtarë" Berisha donte t' i vinte flakën piramidës nanoiste të PS-s. Si pjestar i grupit nismëtar të FRESSH Pandeli Majko u bë deputet i PS-s nga lista shumëemërore në zgjedhjet e 22 marsit 1992. PS në këto zgjedhje pësoi një humbje katastrofike, por për Pandin këto zgjedhje qenë një fitore e madhe pasi ai u bë deputet pa i mbushur ende 25 vjeç dhe kështu në prill 1992 Pandi firmosi për herë të parë në një bordero për të marrë rrogën, por jo në profesionin e vet të inxhinierit, të cilin nuk e kishte ushtruar për asnjë ditë, por firmosi për të marrë rrogën e parë si deputet, e cila qe dhe rroga e parë që po merrte në jetën e vet. Por këto janë çuditë e tranzicionit shqiptar.
Në maj 1992, në Kongresin I të FRESSH Pandi u zgjodh kryetar i Forumit Eurosocialist, ose më saktë u emërua nga Nano si kryetari i FRESSH. Nano e zgjodhi Majkon para anëtarëve të tjerë të FRESSH dhe në rradhë të parë para Ilir Metës, i cili qe më i spikaturi në lidershipin eurosocialist, për shkak se Majkon e gjykoi si njeriun më të paaftë për t' ia rrezikuar postin, si nga pikëpamja intelektuale, ashtu dhe nga origjina etnike. Në atë kohë PS ishte duke u afruar shumë veçanërisht me Greqinë dhe posaçërisht me PASOK, që kishte marrë përsipër të bënte kumbarin e PS-s në sallonet e së majtës europiane. Athina dhe posaçërisht PASOK do të kishin një peshë të madhe në zhvillimet në PS. Nano kishte dyshim se mos Greqia dhe posaçërisht PASOK mbështesnin në një moment të dhënë një person tjetër në rradhët e lidershipit të PS-s, që nuk kishte ngarkesa nga e kaluara komuniste dhe që do t' ua lehtësonte punën për ta lançuar PS-n në rrafsh ndërkombëtar.
Kryetari i FRESSH qe kandidati më i përshtatshëm për këtë rol. Por, Majko, i cili qe kryetar i FRESSH nuk mund të bëhej kurrë beniamin i Greqisë dhe i PASOK për shkak të origjinës së vet bullgare. Greqia ende dhe sot tmerrohet nga fantazma e bullgarëve të Egjeut dhe të Maqedonisë greke në përgjithësi, të cilët është munduar me çdo mënyrë t' i asimilojë pasi ata u përfshinë në territorin grek pas vitit 1913. Në kishte gjë që nuk do ta bënin kurrë Greqia dhe PASOK, kjo ishte që të kishin si beniamin e tyre në Partinë Socialiste Shqiptare, që ato e shikonin si forcën politike mbi të cilën duhet të shkonte mbështetja greke në Shqipëri, një bullgar. Prej këtej dështimi i të gjitha përpjekjeve të Majkos gjatë këtyre 13 viteve për t' u bërë beniamini i Athinës në Shqipëri, të cilat përpjekje kanë marrë deri edhe përmasa groteske, siç do ta tregoj më tutje. Në 1992, Majkos i dukej sikur po jetonte një përrallë. Atëhere kur qe një i papunë i dëshpëruar, ai u bë befas një deputet dhe një nga liderët kryesorë të PS-s, si kryetar i forumit rinor të kësaj partie. Të gjitha këto ai ia dedikonte Nanos, prandaj qe me vetëdije dhe një skllav-po të përdor një shprehje që Majko e përdori ditët e fundit për kundërshtarët e Nanos në PS- i bindur i faraonit të partisë, Fatos Nanos.
Namik Dokle kishte të drejtë të thoshte se një shaka e tij prodhoi një politikan. Majko e priti me shumë entusiazëm dekorimin nga Berisha me medaljen "Pishtar i demokracisë" në dhjetor 1992, madje doli para kamerave të televizionit shtetëror, ku me buzëqeshjen më të ëmbël të cilën qe parë t' ia rezervonte Nanos, e quajti dekorimin e vet "një gjest shumë i bukur i Presidentit", çka bëri përshtypje sepse në atë kohë marrëdhëniet e opozitës së majtë me pozitën dhe veçanërisht me Berishën qenë acaruar pas disa incidenteve në Poliçan dhe Çorovodë, për çka disa eurosocialistë të tjerë e pranuan dekoratën duke e shprehur mirënjohjen në terma shumë më të kursyera. Me sa duket Majko u kënaq pasi mori diçka që i takonte ndonjë eurosocialisti të thjeshtë, por që i shkoi Majkos për shkak të postit që mbante. Ishte e qartë se Berisha po tentonte që ta rriste staturën politike të Majkos për ta lançuar si rival të Nanos. Gazeta e PS, "Zëri i Popullit" ia ftohu pak trurin e ndezur Pandit duke mos e botuar prononcimin që dha ky me rastin e dekoratës që i akordoi Berisha. Me burgimin e Fatos Nanos, në PS u krijua një vakuum në lidership, të cilin Nano u mundua që ta mbushte duke e rritur në katër numrin e nënkryetarëve të partisë. Por, megjithatë për shkak se ende PS vuante izolimin ndërkombëtar, kryetari i FRESSH qe interlokutor më i pranueshëm dhe më aksesibël në rrafsh ndërkombëtar se të gjithë nënkryetarët të marrë së bashku, pa përmendur sekretarin e përgjithshëm, Gramoz Ruçi. Në kohën që Nano qe në burg, në PS filluan të krijohen klane dhe të dalin njerëz që donin deri edhe t' i zinin Nanos vendin e kryetarit të partisë.
Majko i shikonte të gjitha këto dhe madje këta njerëz i shkelnin syrin duke dashur ta tërhiqnin në anën e tyre. Kjo situatë bëri që në trurin e Majkos të lindte idea që lind në trurin e skllavit kur padroni mungon në shtëpi, pra idea se skllavi është padron. Në trurin e Majkos lindi idea e habitshme se ai qe politikani më i rëndësishëm në PS, me të gjitha gjasat për t' u bërë lider i partisë, ide kjo po aq reale dhe mundshme për t' u materializuar, sa edhe idea e Majkos për ndërtimin e tunelit të Otrantos. Nano, që i ndiqte nga larg zhvillimet në PS, u preokupua shumë...
Nga te gjithe ato egersira ne udheheqesine socialiste-korrupcioniste, Pandeli Majko dukej me i miri, por ja qe edhe ky na doli bullgar, edhe nje arsye me shume qe tregon se partia socjaliste eshte me te vertete nje parti antishqiptare.
Gazeta Sot
Barbarizmi serb në Shkup e Prishtinë
Barbarizmi serb në Shkup e Prishtinë
(Hyrja e ushtrisë okupuese serbe në Mitrovicë. 1912)
Në pjesën e dytë të shkrimit për raportet e gazetarit danez Fritz Magnussen flitet për bashibozukët, mandej për rënien e Shkupit dhe masakrat në këtë qytet. Po ashtu, gazetari paraqet një udhëtim të tij për në Prizren dhe takimin e tij me disa gra e fëmijë. Express sjell pjesën tjetër të raporteve të gazetarit Fritz Magnussen.
Nga Ardian Jasiqi më 20.01.2009 në ora 16:13
“Disa shqiptarë ishin mirë të armatosur me armë moderne dhe komandoheshin me kode gjermane nga oficerë turq. Shqiptarët që pësuan nga kjo luftë, sipas ushtarit serb, silleshin
në rreth 3.000. Mbreti Petar Karagjorgjeviq akoma gjendet këtu në Vranjë”, shkruan në shkrimin e tij të botuar më 26 tetor gazetari Magnussen.
Në këtë shkrim ai bën edhe një përshkrim të një bisede me një ushtar serb, që sipas gazetarit, kishte ardhur nga Berlini. Ky ushtar i tregon atij se si shqiptarët janë kafshë dhe se janë ata që vrasin dhe presin popullin e vet dhe jo populli serb që po i ndihmonte atyre për liri!
Rënia e Shkupit
Në shkrimin tjetër për rënien e Shkupit, Magnussen, të titulluar “Rënia e Shkupit – Triumfi Serb – Vallja e Mbretit”, gazetari përshkruan rënien e Shkupit në duart e serbëve dhe gjuetinë e tyre kundër arnautëve.
“Shkupi kapitulloi, Serbia feston! Na u bë e ditur sonte, kur ishim ulur në sallonin e hotelit dhe darkonim. Në hotel ishim oficerë dhe korrespondentë bashkë me princin Alexis”, shkruan pos tjerash ai.
Ai tregon se si Shkupi kishte rënë në duart e Serbisë pa asnjë rezistencë të madhe të armatosur, si dhe festën serbe, ku brohoritej “Rroftë mbreti!”
“Nga Pashiçi (kryeministër) deri tek oficeri me gradë më të ulët dhe komitët, të gjithë ishin nisur rrugës te vila ku ishte vendosur për ta përuruar mbretin për fitoren”.
Në shkrim kemi edhe deklarata të çuditshme të disa gazetarëve, të cilët urojnë serbët për fitoret e tyre. “Korrespondenti çek përuroi serbët për fitoren dhe shtoi se Shkupi nuk duhej asnjëherë më të binte në duart e turqve. Ndërsa Mac Hugh nga Daily Express solli urimet e popullit anglez dhe citoi deklaratën e Lloydit Georges, ku thuhej se kjo luftë duhej t’i sillte Ballkanit të Osmanlinjve përparim kulturor”, shkruan Magnussen në këtë artikull.
Masakrat në Shkup
Në artikullin e datës 12 nëntor, të titulluar “Rëndësia e veçantë, ndalohet”, gazetari Magnussen flet për panikun në kryeqytetin maqedonas dhe vrasjet e shqiptarëve në rrugë.
“Këtu në Yskyb ne kemi mësuar për luftën më të gjithë tmerrin dhe egërsinë e saj”, shkruan ai.
Ai e përshkruan Shkupin si një qytet të bukur dhe oriental, që shtrihet në luginën e Vardarit dhe gazetari shpreh edhe frikën e tij për të treguar masakrat kundrejt shqiptarëve. “Masakrat e arnautëve sigurisht që nuk mund t’i tregosh zyrtarisht. Këto letra do të vijnë në Evropë vetëm nëpërmes telegrameve speciale ose korrierëve”, shkruan ai.
Tutje, ai tregon edhe qëllimin e ushtrisë se Serbisë për të marshuar në drejtim të Durrësit si dhe keqtrajtimin që u kishin bërë atyre.
“Nder të tjera kishin bërë ç’ishte e mundur për t’i dhënë qytetit një pamje serbe. Mijëra metra pëlhurë të kuqe, blu dhe të bardha vareshin duke formuar trengjyrëshin e shëmtuar që përshkonte çdo dere dhe dritare”, shkruan ai.
“Masakrat mbi arnautet ishin pikërisht një gjë e përditshme, një sport gjahu për ushtrinë serbe. Një dite unë isha bashkë me një korrespondent të ‘Daily Mirrors’ dhe ishim dëshmitarë të një skene të këtij lloji. Një arnaut erdhi me shpejtësi nga një rrugicë pranë nesh i ndjekur nga tre ushtarë serbë. Të shtënat na kaluan para hundës dhe djali u rrotullua përtokë. Ai ishte ulur dhe mbante kokën mbi gjunjë dhe shikonte i frikur”, shkruan ai.
Masakrat në Prishtinë, Prizren dhe Gjakovë
“Në Prishtine dhe në rrethinat e Kumanovës është bërë ç’është e mundur për të shfarosur popullsinë shqiptare. Sipas atyre që thonë oficerët dhe ushtarët, janë 3.000 arnautë të varrosur në fshatrat e shkatërruara dhe që del akoma tym midis Kumanovës dhe Yskyb-it. Akoma më tepër janë qëlluar për vdekje në zonën e Prishtinës. Në rrethinat e Yskyb çdo ditë qahet nga një fshat. Fshatrave u vihet zjarri dhe njerëzit dalin nga shtëpitë e tyre për t’iu shmangur tymit të dendur dhe kur dalin qëllohen për vdekje si kafshë të egra”, shkruan gazetari. Fritz Magnussen flet edhe për një pemë të madhe, ku ishin varur shumica e arnautëve shqiptarë. Edhe në kohë të Turqisë kishin ndodhur varje në këtë pemë. “Shumë gjak ka rrjedhur nën këtë pemë në kohët e tmerrshme të sundimit turk”, shkruan gazetari, shkrim të cilin e kishte censuruar gazeta dhe nuk e kishte botuar.
Ai tregon edhe për masakrat që i kishte parë nga udhëtimi i tij prej Shkupit në Prizren. “Demat tërheqin ngadalë qerret e tyre të mëdha të mbingarkuara me familje arnautë të shpërngulur. Gratë, që janë të mbuluara në fytyre, janë ulur midis lloj-lloj sendesh kuzhine, me fëmijët e tyre qe thanin se ftohti dhe të mbështjellë rreth gjoksit me copa te ndryshme. Kasollet vazhdojnë të digjen dhe t’u dalë tym”, shkruan ai.
“Një familje e vogël kërkon një strehë për të kaluar natën nën qerre. Një burrë i vjetër shtrihet i vdekur për toke, gishtat e tij janë ngulur thellë në baltën e rrugës. Gruaja e familjes është ulur e kërrusur dhe dy fëmijët e vegjël me fytyrat e tmerruara shikojnë nga shalli që i mbështillte. Burri i familjes, një arnaut i ri, punon në mënyrë të dëshpëruar për të rregulluar rrotën e shkatërruar”.
Ai tregon se si kishte parë në sheshin e burgut të Prizrenit dy trupa shqiptarësh të vdekur nga sulmet e natës. “Pothuajse e gjithë popullsia e frikuar muhamedane ka ikur nga qyteti. Ku janë arratisur? Pyes një komitac i cili pasi ngre shpatullat - drejton me gisht drejt maleve, ku është rruga për në Gjakovë.
“Në malet e larta ndodhet Gjakova, gjë që sinjalizohet nga disa pika të kuqe mbi male. Dëshmitarë të ndryshëm na thonë shqiptarët e shkretë janë në gatishmëri tërë kohës”, shkruan Magnussen në shkrim e tij të ndaluar. (Fund)
Dhuna solli panikun te shqiptarët
Fritz Magnussen
Lufta e dhunshme serbe ka ngjallur panik te shqiptarët dhe te kryengritësit. Natyrisht që dëshira e udhëheqësve shqiptarë është që nëpërmjet kësaj lufte të realizojnë ëndrrën e tyre për autonomi. Me sa di unë, një diplomaci veç është ngritur në Vjenë për të ndikuar te fuqitë e mëdha për çështjen shqiptare.
Popullata tjetër e ulët shqiptare është shumë e frikësuar nga njoftimet që ata marrin nga familjarë të ikur nga fshatrat. Me siguri pritet të ketë tollovi, këtu në Shkup.
Vetëm me një patrullim në lagjet shqiptare i largojnë tollovitë për ndonjë çast. Udhëheqja serbe nuk e fsheh idenë se çka dëshiron me arritjen e paqes, që të mbetet si plaçkë e Serbisë. Çdo pjesë që është në të majtë të lindjes nga Vranja në jug e Shkupi në lindje. Kufiri i jugut do të jetë pak më në veri nga Manastiri, portën e Durrësit dhe Lezhës të mbeten nën shtetin serb. Mali i Zi të marrë një pjesë të vogël të Tregut të ri të Sanxhakut, si falënderim për ndihmën. Pra, ky duhet të jetë fitimi serbo-bullgar. Pastaj bullgarët duhet të marrin pjesën e madhe të Maqedonisë lindore, kurse grekët do marrin Selanikun dhe Manastirin.
Nga kjo ndarje nuk do të ketë më pjesë tjera, kështu që në këtë mënyrë realizohet Bizanti Bullgar. Mbreti dhe Pashiqi kanë udhëtuar për në Beograd dhe, sipas informatave, flitet se kanë shumë punë të rëndësishme, për çfarë nuk dihet, pasi që nuk ia vlen të pyetet një korrespodent i paautorizuar. Ai që në veten e tij ndërtoi duke ngritur shqiptarin dhe NJERIUN! (Në përkthime nga danishtja dhe sigurimin e materlialeve ndihmuan edhe Besnik Lajqi dhe Evenant Lataj)
http://www.gazetaexpress.com/index.php/artikujt/lexo/1246/C6/C21/
(Hyrja e ushtrisë okupuese serbe në Mitrovicë. 1912)
Në pjesën e dytë të shkrimit për raportet e gazetarit danez Fritz Magnussen flitet për bashibozukët, mandej për rënien e Shkupit dhe masakrat në këtë qytet. Po ashtu, gazetari paraqet një udhëtim të tij për në Prizren dhe takimin e tij me disa gra e fëmijë. Express sjell pjesën tjetër të raporteve të gazetarit Fritz Magnussen.
Nga Ardian Jasiqi më 20.01.2009 në ora 16:13
“Disa shqiptarë ishin mirë të armatosur me armë moderne dhe komandoheshin me kode gjermane nga oficerë turq. Shqiptarët që pësuan nga kjo luftë, sipas ushtarit serb, silleshin
në rreth 3.000. Mbreti Petar Karagjorgjeviq akoma gjendet këtu në Vranjë”, shkruan në shkrimin e tij të botuar më 26 tetor gazetari Magnussen.
Në këtë shkrim ai bën edhe një përshkrim të një bisede me një ushtar serb, që sipas gazetarit, kishte ardhur nga Berlini. Ky ushtar i tregon atij se si shqiptarët janë kafshë dhe se janë ata që vrasin dhe presin popullin e vet dhe jo populli serb që po i ndihmonte atyre për liri!
Rënia e Shkupit
Në shkrimin tjetër për rënien e Shkupit, Magnussen, të titulluar “Rënia e Shkupit – Triumfi Serb – Vallja e Mbretit”, gazetari përshkruan rënien e Shkupit në duart e serbëve dhe gjuetinë e tyre kundër arnautëve.
“Shkupi kapitulloi, Serbia feston! Na u bë e ditur sonte, kur ishim ulur në sallonin e hotelit dhe darkonim. Në hotel ishim oficerë dhe korrespondentë bashkë me princin Alexis”, shkruan pos tjerash ai.
Ai tregon se si Shkupi kishte rënë në duart e Serbisë pa asnjë rezistencë të madhe të armatosur, si dhe festën serbe, ku brohoritej “Rroftë mbreti!”
“Nga Pashiçi (kryeministër) deri tek oficeri me gradë më të ulët dhe komitët, të gjithë ishin nisur rrugës te vila ku ishte vendosur për ta përuruar mbretin për fitoren”.
Në shkrim kemi edhe deklarata të çuditshme të disa gazetarëve, të cilët urojnë serbët për fitoret e tyre. “Korrespondenti çek përuroi serbët për fitoren dhe shtoi se Shkupi nuk duhej asnjëherë më të binte në duart e turqve. Ndërsa Mac Hugh nga Daily Express solli urimet e popullit anglez dhe citoi deklaratën e Lloydit Georges, ku thuhej se kjo luftë duhej t’i sillte Ballkanit të Osmanlinjve përparim kulturor”, shkruan Magnussen në këtë artikull.
Masakrat në Shkup
Në artikullin e datës 12 nëntor, të titulluar “Rëndësia e veçantë, ndalohet”, gazetari Magnussen flet për panikun në kryeqytetin maqedonas dhe vrasjet e shqiptarëve në rrugë.
“Këtu në Yskyb ne kemi mësuar për luftën më të gjithë tmerrin dhe egërsinë e saj”, shkruan ai.
Ai e përshkruan Shkupin si një qytet të bukur dhe oriental, që shtrihet në luginën e Vardarit dhe gazetari shpreh edhe frikën e tij për të treguar masakrat kundrejt shqiptarëve. “Masakrat e arnautëve sigurisht që nuk mund t’i tregosh zyrtarisht. Këto letra do të vijnë në Evropë vetëm nëpërmes telegrameve speciale ose korrierëve”, shkruan ai.
Tutje, ai tregon edhe qëllimin e ushtrisë se Serbisë për të marshuar në drejtim të Durrësit si dhe keqtrajtimin që u kishin bërë atyre.
“Nder të tjera kishin bërë ç’ishte e mundur për t’i dhënë qytetit një pamje serbe. Mijëra metra pëlhurë të kuqe, blu dhe të bardha vareshin duke formuar trengjyrëshin e shëmtuar që përshkonte çdo dere dhe dritare”, shkruan ai.
“Masakrat mbi arnautet ishin pikërisht një gjë e përditshme, një sport gjahu për ushtrinë serbe. Një dite unë isha bashkë me një korrespondent të ‘Daily Mirrors’ dhe ishim dëshmitarë të një skene të këtij lloji. Një arnaut erdhi me shpejtësi nga një rrugicë pranë nesh i ndjekur nga tre ushtarë serbë. Të shtënat na kaluan para hundës dhe djali u rrotullua përtokë. Ai ishte ulur dhe mbante kokën mbi gjunjë dhe shikonte i frikur”, shkruan ai.
Masakrat në Prishtinë, Prizren dhe Gjakovë
“Në Prishtine dhe në rrethinat e Kumanovës është bërë ç’është e mundur për të shfarosur popullsinë shqiptare. Sipas atyre që thonë oficerët dhe ushtarët, janë 3.000 arnautë të varrosur në fshatrat e shkatërruara dhe që del akoma tym midis Kumanovës dhe Yskyb-it. Akoma më tepër janë qëlluar për vdekje në zonën e Prishtinës. Në rrethinat e Yskyb çdo ditë qahet nga një fshat. Fshatrave u vihet zjarri dhe njerëzit dalin nga shtëpitë e tyre për t’iu shmangur tymit të dendur dhe kur dalin qëllohen për vdekje si kafshë të egra”, shkruan gazetari. Fritz Magnussen flet edhe për një pemë të madhe, ku ishin varur shumica e arnautëve shqiptarë. Edhe në kohë të Turqisë kishin ndodhur varje në këtë pemë. “Shumë gjak ka rrjedhur nën këtë pemë në kohët e tmerrshme të sundimit turk”, shkruan gazetari, shkrim të cilin e kishte censuruar gazeta dhe nuk e kishte botuar.
Ai tregon edhe për masakrat që i kishte parë nga udhëtimi i tij prej Shkupit në Prizren. “Demat tërheqin ngadalë qerret e tyre të mëdha të mbingarkuara me familje arnautë të shpërngulur. Gratë, që janë të mbuluara në fytyre, janë ulur midis lloj-lloj sendesh kuzhine, me fëmijët e tyre qe thanin se ftohti dhe të mbështjellë rreth gjoksit me copa te ndryshme. Kasollet vazhdojnë të digjen dhe t’u dalë tym”, shkruan ai.
“Një familje e vogël kërkon një strehë për të kaluar natën nën qerre. Një burrë i vjetër shtrihet i vdekur për toke, gishtat e tij janë ngulur thellë në baltën e rrugës. Gruaja e familjes është ulur e kërrusur dhe dy fëmijët e vegjël me fytyrat e tmerruara shikojnë nga shalli që i mbështillte. Burri i familjes, një arnaut i ri, punon në mënyrë të dëshpëruar për të rregulluar rrotën e shkatërruar”.
Ai tregon se si kishte parë në sheshin e burgut të Prizrenit dy trupa shqiptarësh të vdekur nga sulmet e natës. “Pothuajse e gjithë popullsia e frikuar muhamedane ka ikur nga qyteti. Ku janë arratisur? Pyes një komitac i cili pasi ngre shpatullat - drejton me gisht drejt maleve, ku është rruga për në Gjakovë.
“Në malet e larta ndodhet Gjakova, gjë që sinjalizohet nga disa pika të kuqe mbi male. Dëshmitarë të ndryshëm na thonë shqiptarët e shkretë janë në gatishmëri tërë kohës”, shkruan Magnussen në shkrim e tij të ndaluar. (Fund)
Dhuna solli panikun te shqiptarët
Fritz Magnussen
Lufta e dhunshme serbe ka ngjallur panik te shqiptarët dhe te kryengritësit. Natyrisht që dëshira e udhëheqësve shqiptarë është që nëpërmjet kësaj lufte të realizojnë ëndrrën e tyre për autonomi. Me sa di unë, një diplomaci veç është ngritur në Vjenë për të ndikuar te fuqitë e mëdha për çështjen shqiptare.
Popullata tjetër e ulët shqiptare është shumë e frikësuar nga njoftimet që ata marrin nga familjarë të ikur nga fshatrat. Me siguri pritet të ketë tollovi, këtu në Shkup.
Vetëm me një patrullim në lagjet shqiptare i largojnë tollovitë për ndonjë çast. Udhëheqja serbe nuk e fsheh idenë se çka dëshiron me arritjen e paqes, që të mbetet si plaçkë e Serbisë. Çdo pjesë që është në të majtë të lindjes nga Vranja në jug e Shkupi në lindje. Kufiri i jugut do të jetë pak më në veri nga Manastiri, portën e Durrësit dhe Lezhës të mbeten nën shtetin serb. Mali i Zi të marrë një pjesë të vogël të Tregut të ri të Sanxhakut, si falënderim për ndihmën. Pra, ky duhet të jetë fitimi serbo-bullgar. Pastaj bullgarët duhet të marrin pjesën e madhe të Maqedonisë lindore, kurse grekët do marrin Selanikun dhe Manastirin.
Nga kjo ndarje nuk do të ketë më pjesë tjera, kështu që në këtë mënyrë realizohet Bizanti Bullgar. Mbreti dhe Pashiqi kanë udhëtuar për në Beograd dhe, sipas informatave, flitet se kanë shumë punë të rëndësishme, për çfarë nuk dihet, pasi që nuk ia vlen të pyetet një korrespodent i paautorizuar. Ai që në veten e tij ndërtoi duke ngritur shqiptarin dhe NJERIUN! (Në përkthime nga danishtja dhe sigurimin e materlialeve ndihmuan edhe Besnik Lajqi dhe Evenant Lataj)
http://www.gazetaexpress.com/index.php/artikujt/lexo/1246/C6/C21/
Subscribe to:
Posts (Atom)
